Η Βασίλισσα στον Θρόνο Της

Η Βασίλισσα στον Θρόνο Της

.

.
Εις Άγιος, εις Κύριος, Ιησούς Χριστός, εις δόξαν Θεού Πατρός. Αμήν.
Μέσα απ΄αυτές τις σελίδες που ακoλουθούν θέλω να μάθει όλος ο κόσμος για Τους Αγίους, τις Εκκλησιές και τα Μοναστήρια της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας.

Μπορείτε να μου στείλετε την Ιστορία του Ναού σας ή του Μοναστηρίου σας όπως και κάποιου τοπικού Αγίου/ας της περιοχής σας nikolaos921@yahoo.gr

Ιερός Ναός Αγίων Πάντων Θεσσαλονίκης

Ιερός Ναός Αγίων Πάντων Θεσσαλονίκης
κάνετε κλικ στην φωτογραφία

Τρίτη 21 Ιανουαρίου 2020

Το εκκλησάκι που πληγώνουμε…

Ο Άγιος Αθανάσιος στου Ψυρρή, ένας ναός του 10ου αιώνα (;)


Πολλές φορές ο ανώνυμος περιπατητής – μελετητής του σύγχρονου Άστεως διερωτάται σχετικά με τη βαρύτητα που έχει η θεματική ενότητα: «Εκκλησάκια της Παλιάς Αθήνας»… Αλήθεια, πού οφείλεται το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που μας εμπνέουν και η τόση έλξη που μας ασκούν αυτές οι συνήθως μικρές (σε διαστάσεις) εκκλησίες;
Κρύβουν κάποια δυσανάγνωστη σημειολογία; Μήπως συγκεντρώνουν ταυτόχρονα μεγάλη ιστορική, αρχαιολογική, ναοδομική – αρχιτεκτονική και καλλιτεχνική αξία; Με κάτι τέτοιες «υπαρξιακές αναζητήσεις» οδηγηθήκαμε μέχρι τις κιτρινισμένες σελίδες του έργου «Αι Εκκλησίαι των  Παλαιών Αθηνών» (Κώστας Μπίρης, 1940), όπου ο τότε Διοικητής Πρωτευούσης Κώστας Κοτζιάς αναφέρει προλογίζοντας το βιβλίο: «…τίποτε ίσως άλλο δεν έχει συνδεθή τόσον με την ζωήν της πόλεως των Αθηνών, κατά τους παλαιούς χρόνους της τουρκοκρατίας, όσον το Εκκλησάκι της εποχής εκείνης, το οποίον διέσωσαν και μας παρέδωκαν οι αιώνες ως μαρτύριον αδιάψευστον της πίστεως των παλαιών Αθηναίων […]. Αλλά και τίποτε άλλο δεν έχει συνδεθεί τόσον με την ψυχήν των σημερινών Αθηναίων, όσον το Εκκλησάκι των παλαιών Αθηνών, η προς το οποίον ευλάβεια είναι διπλή υπό την ιεράν του στέγην: Λατρεία προς το Θείον, την οποίαν μαρτυρεί η κανδήλα που καίει ακόμη και σήμερον εμπρός εις το ξεθωριασμένον από το πέρασμα του χρόνου εικόνισμα, και λατρεία προς το Παρελθόν, του οποίου είναι ο συνδετικός κρίκος με την Σήμερον, λατρεία την οποίαν μαρτυρεί ο ακατάλυτος θαυμασμός, με τον οποίον φθάνουν μέχρις αυτού ευλαβικοί προσκυνηταί οι σημερινοί Αθηναίοι…».

Η βανδαλισμένη πρόσοψη του ναϊδρίου προκαλεί αμηχανία. Στην καρδιά του πολεοδομικού χάους, το συγκεκριμένο σημείο θρησκευτικού και ναοδομικού ενδιαφέροντος θα μπορούσε να αποτελεί ελπιδοφόρα όαση τέχνης & πολιτισμού. Φαίνεται όμως, ότι αυτή η Πόλις της Παλλάδος, ως «Κλεινόν Άστυ» που είναι, παράγει περισσότερη Ιστορία απ’ όση μπορεί να καταναλώσει. Παραμένει δυσερμήνευτο το «πώς και γιατί;» αυτό το είδος «πλεονάσματος» οδηγεί σε τέτοιες εκφράσεις «ελλείμματος» πολιτισμού και λαϊκής κουλτούρας…
Έτσι, σε μια προσπάθεια περαιτέρω εμβάθυνσης – αποκωδικοποίησης αυτών των συμβολισμών -και περνώντας από την «έρευνα βιβλιοθήκης» στην «έρευνα πεδίου»-, ο γράφων είχε την τύχη να λάβει μέρος σε ένα ενδιαφέρον αστικό οδοιπορικό (ονόματι “Athens Walking Stories”). Ο συγκεκριμένος βιωματικός περίπατος διήλθε από σημεία του αθηναϊκού Κέντρου [όπως οι Άγιοι Ανάργυροι στου Ψυρρή και οι Άγιοι Ασώματοι στο Θησείο], στα οποία «έδρασε» ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και κάποιοι χαρακτήρες των έργων του. Κατά το πολιτισμικό αυτό δρώμενο,  δημιουργήθηκαν αισθήματα ικανοποίησης, αναπόλησης και νοσταλγίας στους συμμετέχοντες. Ο «ξεπεσμένος Δερβίσης», ο «Γείτονας με το λαγούτο» και μια «Αγρυπνία στον άγιο Ελισσαίο» μας ταξίδεψαν για δύο ώρες στα μαγικά εκείνα χρόνια των αρχών του περασμένου αιώνα…
Χαρακτηριστικά τυφλά τόξα κατά μήκος των τοίχων.
Πλην, το όμορφο εκείνο απόγευμα περιελάμβανε και ένα μελανό σημείο, το οποίο προφανώς δεν συσχετίζεται με την άρτια οργανωμένη εκδήλωση. Συγκεκριμένα, βαδίζοντας στην οδό Αριστοφάνους προς την Πλατεία Ηρώων του Ψυρρή, ανάμεσα σε αλλοκαιρινά ταβερνομπακάλικα και καφενέδες, ξεπρόβαλε μπροστά μας ταπεινό και καταφρονεμένο, μα αμείλικτο, το «ξωκλήσι» του Αγίου Αθανασίου! Ασυναίσθητα, όλοι και όλες χαμήλωσαν το βλέμμα με αμηχανία και αντιπαρήλθαν, επιταχύνοντας τον βηματισμό τους. Εξωτερικά, η εικόνα που παρουσιάζει ο (άγνωστος στο ευρύ αθηναϊκό κοινό) ναΐσκος είναι απογοητευτική, ενώ η κατάσταση του  περιβάλλοντος χώρου προσβάλλει την αισθητική ακόμα και του πιο ανυποψίαστου περί τα πολιτιστικά… Τοίχοι βανδαλισμένοι με πολλά κακόγουστα «γκράφιτι», απορρίμματα, σπασμένες παλέτες, καφάσια, τσίγκοι και παλιοσίδερα…
Το καγκελόφρακτο βλέμμα από την εντοιχισμένη εικόνα του Αγίου δεν ξεφεύγει από τη μανία των «γκράφιτι»…
Ο Άγιος Αθανάσιος της οδού Αριστοφάνους 32 (που -ειρήσθω εν παρόδω- εορτάζει στις 18 Ιανουαρίου), ονομάζεται και «Αιγινίτικο Μετόχι» καθότι ανήκει στην Ιερά Μονή Παναγίας Χρυσολεόντισσας, στην Αίγινα. Η κάτοψή του δεν παρουσιάζει πολύπλοκη μορφή, αφού πρόκειται για απλό ορθογώνιο κτίσμα  «φέρον προσκεκολλημένην κατά την ανατολικήν πλευράν αυτού μίαν και μόνην κόγχην, τρίπλευρον…». Ανάλογης απλότητας είναι και «η απέριττος εξωτερική εμφάνισις των τοιχωμάτων του». Όμως, ο παρατηρητής εισερχόμενος στο εσωτερικό του ναού αποζημιώνεται για όλες τις «ελλείψεις» που έχει καταγράψει στην πρώτη μακροσκοπική – εξωτερική θεώρηση του αρχιτεκτονήματος. Λεπτομερέστερα και από καθαρά τεχνικής – ναοδομικής άποψης,  ο ναΐσκος είναι μια καμαροσκεπής μονόκλιτη βασιλική (εσωτερικών διαστάσεων 8m x 5m), με ημικυλινδρικό θόλο, ο οποίος ανατολικά και δυτικά καταλήγει σε τεταρτοσφαίρια που βαίνουν σε ημιχώνια (trompes). Παράλληλα, «αι εσωτερικαί επιφάνειαι των τοίχων του είναι αρχιτεκτονικώς διηρθρωμέναι διά τυφλών τόξων». Στον ίδιο ρυθμό «καμαροσφαιροσκεπάστων ναών» (ο οποίος, σημειωτέον, εντοπίζεται μόνον στην περιοχή της Αθήνας και καθόλου στην υπόλοιπη Ελλάδα!) ανήκουν επίσης η Παναγία Ρόμβη, οι Άγιοι Ανάργυροι του Κολοκύνθη (το γνωστό Αγιοταφίτικο Μετόχι) και η Παναγία η Παντάνασσα, στο Μοναστηράκι. Πρόκειται για μιαν ενδιαφέρουσα σύνθετη τεχνοτροπία που ξεκίνησε να εισάγεται από τη Βόρεια Μεσοποταμία (προϊσλαμική Περσία και Αρμενία) στην Ελλάδα περί τα τέλη του 9ου αιώνα,  «κατά την εποχήν της μεγίστης ακμής και εξαπλώσεως της αρμενικής αρχιτεκτονικής». Έτσι, αυτές οι τέσσερις προαναφερθείσες εκκλησίες του συγκεκριμένου αρχιτεκτονικού τύπου, αποτελούν τους «κρίκους της αλύσεως» ανάμεσα στους παλαιοχριστιανικούς ναούς (5ος – 6ος αιώνας) που προηγήθηκαν και στα «έκπαγλα κτίρια» της Καπνικαρέας, των Αγίων Αποστόλων, της Γοργοεπηκόου και λοιπών βυζαντινών ναών που κατασκευάστηκαν την περίοδο από τον 10ο έως τον 12ο αιώνα (Χρ. Ενισλείδης, 1966). Υπενθυμίζεται ότι για διακόσια χρόνια πριν τον 9ο αιώνα έχουμε «παντελή έλλειψιν αναγερθέντων κτιρίων», πιθανότατα λόγω των συνεχών βαρβαρικών επιδρομών. Με βάση αυτή τη σειρά συλλογισμών και παραδοχών, προκύπτει -όχι αβίαστα- το συμπέρασμα ότι η ανέγερση του Αγίου Αθανασίου είχε ολοκληρωθεί σαφώς πριν το έτος 1000 μ.Χ. (Αν. Ορλάνδος, 1925).
Η κάτοψη και η κατά μήκος τομή του Αγίου Αθανασίου, σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα – ακαδημαϊκό Αναστάσιο Ορλάνδο. Στην τομή φαίνονται τα τυφλά τόξα κατά μήκος των μεγάλων πλευρών ενώ χαρακτηριστική είναι και η Περσικής προέλευσης τεχνική (“trompes”) όπου κάθε τεταρτοσφαίριο βαίνει σε δύο ημιχώνια.
Τέλος, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στο διήγημά του «Η Ψυχοκόρη» αναφέρεται σε ένα «παρ’ ολίγον ατύχημα» που σημειώθηκε, όταν μεγάλο τμήμα της οροφής του υπνοδωματίου του κατεκρημνίσθη! Την περίοδο αυτή ο  Σκιαθίτης λογοτέχνης κατοικούσε πλησίον του αγίου Αθανασίου, στην οδό Αριστοφάνους…: «Πλην, δόξα τω Θεώ, δεν συνέβη να πέση όλη η οροφή δια νυκτός πέραν του προσκεφάλου μου, όπως το είχα πάθει μίαν φοράν, τρία ή τέσσερα έτη πριν, εις ένα δρόμον του Αγ. Αθανασίου, εκείθεν του Ψυρρή, νομίζω επιγράφεται “οδός Αριστοφάνους”. Ο παλαιός κωμικός, αν αισθάνονται ακόμη τίποτε αι σκιαί εις τον ασφοδελόν λειμώνα, βεβαίως θα εγέλα με το πάθημα που έπαθα σιμά εις τον φερώνυμον δρόμον του…».
Πιθανόν, πέρα απ’ τον Αχέροντα, σε εκείνο το μακρινό (;)  λιβάδι που ανθίζουν τ’ ασφοδέλια, «αι σκιαί» νιώθουν κι αισθάνονται, βλέποντας τα καμώματα (παθήματα) των σύγχρονων Ελλήνων. Βέβαια, ο «παλαιός κωμικός» μας ο Αριστοφάνης, μάλλον θα προβληματίζεται βαθιά παρά θα γελάει, ατενίζοντας την εικόνα που παρουσιάζει -25 αιώνες μετά τη «Λυσιστράτη» και τους «Ιππείς»– ο φερώνυμος δρόμος του, πλησίον της πλατείας Ηρώων…
[Σχόλιο: Στις 18 Ιανουαρίου ημέρα Σάββατο, ο Άγιος Αθανάσιος της οδού Αριστοφάνους 32 εορτάζει και θα ανοίξει τις πόρτες του, περιμένοντάς μας. Παραμονή της γιορτής το απόγευμα, θα ψαλεί ο Εσπερινός (06:00 μ.μ.) ενώ ανήμερα το Σάββατο στις 18 ΙΑνουαρίου η λειτουργία είναι από 7 μέχρι δέκα το πρωί. Θα ήταν καλή ιδέα, να ανταποκριθούμε θετικά και με ευλάβεια στο κάλεσμα του Αγίου. Ίσως, το «δυναμικό παρόν», από ένα συνειδητοποιημένο εκκλησίασμα να συντείνει σε ενδεχόμενες προσπάθειες άμεσης επίλυσης του προβλήματος…]

Πηγές:

«Αι Παλαιαί Αθήναι», Δημήτρης Καμπούρογλου, 1922

«Η Παντάνασσα των Αθηνών», Χρήστος Μ. Ενισλείδης, 1966

«Αι καμαροσκέπαστοι βασιλικαί των Αθηνών», Αναστάσιος Ορλάνδος, 1925

“Athenae Christianae”, Augustus Momsen, Λειψία, 1868

«Παλαιές εκκλησίες των Αθηνών», Σοφοκλής Δημητρακόπουλος, Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών, 2003

«Αι Εκκλησίαι των  Παλαιών Αθηνών», Κώστας Μπίρης, 1940

από: Εδώ