"Υπέρ νουν όρασις".

Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καστορίας κ.κ. Σεραφείμ
Η Κυριακή της Ορθοδοξίας, όπως ονομάζεται αδελφοί μου αγαπητοί, στη γλώσσα της Εκκλησίας μας η πρώτη Κυριακή των Αγίων Νηστειών, κεντρίζει και πάλι τη μνήμη μας σήμερα. Ζωντανεύει εμπρός μας τους ηρωικούς αγώνες των Αγίων Προφητών της Παλαιάς Διαθήκης, των Αγίων Αποστόλων, των Αγίων Μαρτύρων και Ομολογητών, αλλά και των θεοφόρων Πατέρων της αμωμήτου πίστεώς μας μέχρι τις ημέρες μας.

Μάς υπενθυμίζει τους ιερούς αγώνες και τα ιερά κατορθώματά τους, όχι μόνο κατά τη θλιβερή περίοδο της Εικονομαχίας, αλλά και όλων των εποχών της εκκλησιαστικής ιστορίας, προκειμένου ο πολύτιμος θησαυρός της πίστεως να παραμείνει ανόθευτος και να δρα θεραπευτικά και σωστικά για όλους μας.

Η σημερινή ημέρα γίνεται, ακόμη, αφορμή να εξετάσουμε το περιεχόμενο του θησαυρού αυτού, αφού ο λόγος του Αποστόλου Παύλου είναι χαρακτηριστικός : « δια πίστεως κατηγωνίσαντο βασιλείας, ειργάσαντο δικαιοσύνην, επέτυχον επαγγελιών, έφραξαν στόματα λεόντων, έσβεσαν δύναμιν πυρός, έφυγον στόματα μαχαίρας, ενεδυναμώθησαν από ασθενείας, εγεννήθησαν ισχυροί εν πολέμω»¹.
Καί πρώτον. Τι είναι πίστις;
Δέν πρόκειται για μία ιδεολογία η φιλοσοφία, ούτε ακόμη για κάποιο κοινωνικό σύστημα η μεταφυσική θεωρία. Δεν είναι η επιλεκτική παραδοχή μερικών αληθειών της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας που έχουμε η δεν έχουμε τη δυνατότητα να τις συλλάβουμε διανοητικά. Δεν είναι τυπολατρεία, ούτε και αφηρημένη έννοια. Δεν είναι, επίσης, η απλή αποδοχή ότι υπάρχει Θεός, ούτε πολύ περισσότερο η ενθύμιση του ονόματός Του που γίνεται κάποια στιγμή από ανάγκη.
Η πίστη είναι ζωή και η ζωή είναι ο Χριστός. Όταν ο άνθρωπος έχει μέσα στο χώρο της καρδιάς του ζωντανή την παρουσία του Χριστού, τότε μόνον μπορούμε να πούμε ότι πιστεύει στο Χριστό. Χαρακτηριστική είναι η έκφραση του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά ο οποίος αναλύοντας : «ο πιστεύσας εν τη καρδία Κύριον Ιησούν δια της απεριέργου πίστεως εν εαυτώ ενιδρυμένον έχει τον Θεόν»².
Ο Απόστολος Παύλος μας δίνει και τον ορισμό της πίστεως και μας τονίζει : «Έστι δε πίστις ελπιζομένων υπόστασις, πραγμάτων έλεγχος μη βλεπομένων»³.
Σ’ αυτόν τον ορισμό οι έννοιες «υπόστασις» και «έλεχγος» αναφέρονται στο πρόσωπο του Χριστού και στην ένωση του πιστού μαζί Του. Ο Άγιος Μάξιμος ο ομολογητής ονομάζει αυτήν την πίστη «ενυπόστατον πίστιν», η οποία είναι «ενεργής και έμπρακτη»⁴. Γιατί, δεν είναι κάτι το αφηρημένο η κάτι το εγκεφαλικό, αλλά κοινωνία και ένωση με το Χριστό, ιδιαιτέρως δια των Ιερών Μυστηρίων και μάλιστα δια του Μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας.
Είναι «υπέρ νουν όρασις», «γνώσις πάντα λογισμόν υπερέχουσαν», «το της ευαγγελικής δυνάμεως όχημα» και «υπερφυής δύναμις»⁵. Είναι «θύρα των μυστηρίων του Θεού»⁶, «μέθη»⁷, «επίγνωσις και φανέρωσις της αληθείας»⁸, όπως τη χαρακτηρίζει ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος. Γι αὐτό και όποιος κοινωνεί αξίως των Αχράντων Μυστηρίων, αισθάνεται αυτήν τη μυστική παρουσία του Χριστού μέσα στο χώρο της καρδιάς του και επαναλαμβάνει μαζί με τη χορεία των Αγίων Πατέρων : «Είδομεν το φως το αληθινόν, ελάβομεν πνεύμα επουράνιον, εύρομεν πίστιν αληθή, αδιαίρετον Τριάδα προσκυνούντες • αύτη γαρ ημάς έσωσεν»⁹.
Δεύτερον. Εφ ὅσον η πίστη είναι ζωή, όπως μας παραδίδει η εμπειρία των Αγίων μας, άρα δεν είναι ανακάλυψη των ανθρώπων. Αλλά, αντιθέτως, η πίστη είναι αποκάλυψη του Θεού προς τον άνθρωπο, αφού ο «Θεός εφανερώθη εν σαρκί, ... εκηρύχθη εν έθνεσιν, επιστεύθη εν κόσμω»¹⁰. Ο ίδιος ο Θεός φανέρωσε εαυτόν στον κόσμο, ασάρκως στην Παλαιά Διαθήκη και ενσάρκως στην Καινή Διαθήκη, με μοναδικό σκοπό να σώσει τον κόσμο από την καταδυναστεία του διαβόλου. Έτσι, η πίστη ορίζεται και ως δώρο του Θεού προς τον άνθρωπο.
Από αυτό συμπεραίνουμε πως η πίστη είναι αποτέλεσμα της τηρήσεως των εντολών του Θεού και όχι αποτέλεσμα γνώσεων η θύραθεν παιδείας. Πίστη είναι γνώση του Θεού, και μάλιστα «αναπόδεικτος», γνωριμία με το Θεό, μέθεξη και κοινωνία μαζί Του, κατά τη διδασκαλία των θεοφόρων πατέρων¹¹. Αποτέλεσμα δε της πίστεως είναι η θεραπεία της πνευματικής πείνας που προκαλεί η άγνοια, η νέκρωση των λογισμών της κακίας, η απελευθέρωση από τα δαιμονικά πάθη και η οικείωση με το Θεό¹².
Γι’ αυτό και όταν μιλάμε για απουσία του Θεού δεν θα πρέπει να εννοούμε ότι απουσιάζει ο Θεός, αφού είναι «ο πανταχού παρών και τα πάντα πληρών», αλλά το ότι εμείς νομίζουμε ότι λείπει, διότι έχουμε σκοτασμό του νου και ολιγοπιστία.
Πιστεύω σημαίνει ότι ζω την παρουσία του Χριστού, ότι έχω απόλυτη εμπιστοσύνη σ’ Αυτόν, και ότι αγωνίζομαι να κρατήσω καθαρό και απαραχάρακτο αυτό που έχω στο χώρο της καρδιάς μου.
Αυτό πρέπει να είναι και το μήνυμα της σημερινή Κυριακής της Ορθοδοξίας. Η Εκκλησία, αυτός ο ιερός περίβολος της πίστεως, είναι ο κατ’ εξοχήν χώρος της ζωής, που είναι ο Χριστός. Μέσα σε αυτόν το χώρο απολαμβάνουμε τα ζωοπάροχα Μυστήρια και αποκτούμε τη θεραπεία της ψυχής και του σώματος.
Στην ιερή μάνδρα της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας, της μόνης Εκκλησίας, αφού δεν υπάρχουν άλλες Εκκλησίες, παρά ομολογίες η αιρετικά διδασκαλία, γεμίζουμε από τη χάρη του Αγίου Πνεύματος. Είναι η μόνη που κατέχει ανόθευτη την «άπαξ τοις αγίοις παραδοθείσαν πίστιν», την αληθινή πίστη, αυτή που οδηγεί με ασφάλεια και απόλυτη βεβαιότητα στη Βασιλεία των Ουρανών.
Γι’ αυτό και όσοι βρισκόμαστε μέσα στους κόλπους της χρειάζεται όχι μόνο να πιστεύουμε αληθινά, αλλά και να ομολογούμε έργω και λόγω και με κάθε πρόσφορο μέσο «Χριστόν τον αληθινόν Θεόν ημών και τους αυτού Αγίους τιμώντες ιδιαιτέρως δε την Υπεραγίαν Θεοτόκον»¹³, επαναλαμβάνοντας με τη ζωή μας και τη διακονία μας το φοβερό λόγο των Αγίων Πατέρων της Εβδόμης Οικουμενικής Συνόδου:
«Αύτη η πίστις των Αποστόλων •
αύτη η πίστις των Πατέρων •
αύτη η πίστις των Ορθοδόξων•
αύτη η πίστις, την οικουμένην εστήριξεν»¹⁴.

---

^{1 Εβρ. 11,33-34
2 Αγίου Γρηγορίου Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης του Παλαμά, Υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων των υστέρων ο τρίτος, Περί Ιερού Φωτός, ΕΠΕ 2,418
3 Εβρ. 11,1
4 Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού, Κεφάλαια διάφορα θεολογικά τε και οικονομικά και περί αρετής και κακίας, εκατοντάς πρώτη, κεφ. πδ , ΕΠΕ 15Δ,65
5 Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, ο.π. 412-416
6 Αγίου Ισαάκ του Σύρου, Ασκητικά, Λόγος ΟΒ , εκδ. Ρηγόπουλος, σελ. 347
7 ο.π. Λόγος Α , σελ. 2
8 ο.π. Λόγος ΝΗ , σελ. 299
9 Θεία Λειτουργία Ιερού Χρυσοστόμου
10 Α’ Τιμ. 3,16
11 Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού, Προς Θαλάσσιον, Περί αποριών, Ερώρησις ΛΓ , ΕΠΕ 14Β,223
12 Του ιδίου, Προς Ιωάννην Αρχιεπίσκοπον Κυζίκου, «Περί διαφόρων αποριών», ΙΣΤ , ΕΠΕ 14Δ,143
13 Συνοδικόν της Ορθοδοξίας
14 Αυτόθι}