Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καστορίας κ. Σεραφείμ, Υπερτίμου και Εξάρχου Άνω Μακεδονίας.
Πλησιάζουμε και πάλι σήμερα, μέσα από τη λατρεία της Αγίας μας Εκκλησίας, «το βάθος το υψοποιόν και το ύψος το ταπεινόν», καθώς γράφει ο Άγιος Γερμανός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ο Δεύτερος, του ιερού μυστηρίου του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου.
Ομολογούμε και εμείς, μαζί με τον θεοφόρο πατέρα της Εκκλησίας, πως «πάντα δεύτερα της δόξης αυτής, πάντα μειονεκτούμενα, ... πάντα τα κατ’ αυτήν θεοπρεπή και του μεγάλου μυστηρίου επάξια ... αγιωτέρα γαρ των αγίων και των φιλοθέων φιλοθεοτέρα», δηλαδή όλα είναι δεύτερα, κατώτερα, μπροστά στη δόξα της Παναγίας• όλα ελαττωματικά και ατελή• όλα όμως τα δικά της είναι θεοπρεπή και αντάξια του μεγάλου μυστηρίου της Θείας Ενανθρωπήσεως ... διότι είναι αγιωτέρα των Αγίων και πιο φιλόθεη από τους φιλόθεους1.
Πλησιάζουμε και πάλι σήμερα, μέσα από τη λατρεία της Αγίας μας Εκκλησίας, «το βάθος το υψοποιόν και το ύψος το ταπεινόν», καθώς γράφει ο Άγιος Γερμανός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ο Δεύτερος, του ιερού μυστηρίου του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου.
Ομολογούμε και εμείς, μαζί με τον θεοφόρο πατέρα της Εκκλησίας, πως «πάντα δεύτερα της δόξης αυτής, πάντα μειονεκτούμενα, ... πάντα τα κατ’ αυτήν θεοπρεπή και του μεγάλου μυστηρίου επάξια ... αγιωτέρα γαρ των αγίων και των φιλοθέων φιλοθεοτέρα», δηλαδή όλα είναι δεύτερα, κατώτερα, μπροστά στη δόξα της Παναγίας• όλα ελαττωματικά και ατελή• όλα όμως τα δικά της είναι θεοπρεπή και αντάξια του μεγάλου μυστηρίου της Θείας Ενανθρωπήσεως ... διότι είναι αγιωτέρα των Αγίων και πιο φιλόθεη από τους φιλόθεους1.
Της απευθύνουμε, ακόμη, μαζί με τον πρωτοψάλτη Αρχάγγελο της χαράς, τον χαριέστατο Γαβριήλ, το «Χαίρε Κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά σου».
Είναι αυτή η γιορτή η ρίζα όλων των εορτών και των υπερφυών γεγονότων,
που η πρόνοια του Θεού οικονόμησε για τη σωτηρία του ανθρωπίνου γένους.
Αυτήν την ημέρα «ο άσαρκος σαρκούται» στα πανάχραντα σπλάχνα
της Υπεραγίας Θεοτόκου, που γίνεται το εργαστήριο της ενώσεως των δύο
φύσεων, της θείας και της ανθρωπίνης, προκειμένου ο Υιός και Λόγος του
Θεού, τέλειος Θεός και τέλειος άνθρωπος, να αναπλάσσει την φθαρείσα
εικόνα του Αδάμ.
Χαρίστε μου, λοιπόν, για λίγο την προσοχή σας, για να μεταφέρω στην αγάπη σας, αυτήν τη μεγάλη ημέρα της πίστεώς μας, έναν χαρακτηρισμό του Αγίου Γερμανού για τη διακονία της Θεοτόκου στη σωτηρία του κόσμου.
«Χαίρε Κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά σου. Νυν γαρ καταλλάσσεται ο Θεός μετ’ ανθρώπων»2.
Πρώτον. Με τον χαιρετισμό αυτό, που από την ημέρα εκείνη έγινε χαιρετισμός των θεοφόρων πατέρων, των ιερών υμνογράφων αλλά και ικεσία και παράκληση προς την Παναγία όλων των Χριστιανών, ο μύστης της χαράς, ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, υπηρετεί το μέγα μυστήριο της Σαρκώσεως του Υιού και Λόγου του Θεού. Αναγγέλλει στην ταπεινή Κόρη της Ναζαρέτ την κοσμοσωτήρια απόφαση του Τριαδικού Θεού ότι θα γεννήσει κατά τρόπο μοναδικό και μυστηριώδη τον Υιό και Λόγο του Θεού, που θα γίνει Υιός του ανθρώπου και αληθινός Θεάνθρωπος και σωτήρας του κόσμου.
Αποκαλύπτεται, έτσι, «το απ’ αιώνος κεκρυμμένον μυστήριον» της αγάπης του Θεού για τον άνθρωπο. Γι’ αυτό και η Θεοτόκος χαίρεται, διότι δάνεισε την οστράκινη αλλά πάναγνη ανθρώπινη φύση της και ως εύχρηστο δοχείο βάστασε στη γαστέρα της το πυρ της Θεότητος χωρίς να καταφλεγεί. Είναι αποκαλυπτικός στο σημείο αυτό ο Άγιος Γρηγόριος Επίσκοπος Νεοκαισαρείας ο Θαυματουργός: «Να χαίρεσαι, διότι με τη διακονία Σου στο έργο της σωτηρίας κάνεις έργα άξια της πραγματικής χαράς, ... εφ όσον έγινες και είσαι δοχείο, που δέχθηκε μέσα του Εκείνον, που είναι η επουράνιος ευφροσύνη. ... Με σένα χαρίζεται η χαρά σ' όλη την κτίση και το ανθρώπινο γένος απολαμβάνει και πάλι την τιμή, που είχε πριν από την πτώση των πρωτοπλάστων»3.
Και ο Άγιος Ανδρέας Επίσκοπος Κρήτης αναφερόμενος και αυτός στη διακονία αυτή της Παναγίας και στη συμφιλίωση του Θεού με τους ανθρώπους, συμπληρώνει : «Να χαίρεσαι Συ, που είσαι το όργανο της χαράς, με το οποίο διαλύθηκε η καταδίκη της κατάρας, που ήταν καρπός της παραβάσεως των πρωτοπλάστων, και αντί της κατάρας δωρήθηκε στον άνθρωπο το δικαίωμα της χαράς και της ευτυχίας πλησίον του Θεού. ... Ας χαίρεσαι Συ, που χρησίμευσες για να συμφιλιωθεί ο Θεός με τους ανθρώπους. ... Ας χαίρεσαι Συ, που γέννησες την ακατάληπτη χαρά, που έχει και χαρίζει ο άπειρος Θεός»4.
Δεύτερον. «Χαίρε Κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά σου. Νυν γαρ καταλλάσσεται ο Θεός μετ’ ανθρώπων».
Ο Λόγος του Θεού, σε ολόκληρη τη ζωή της Παλαιάς Διαθήκης, αναζητά το πρόσωπο που θα δεχθεί να Τον φιλοξενήσει, να συνεργασθεί μαζί Του για την ανακαίνιση του κόσμου. Αναζητά άξιο τόπο και έμψυχο ναό για να κατοικήσει ο Ίδιος στη γη ανάμεσα στους ανθρώπους, προκειμένου να διαλύσει το σκοτάδι της αγνωσίας, να καταργήσει «τον το κράτος έχοντα του θανάτου», να χαρίσει την ελευθερία από την αμαρτία, καθώς και τη χαμένη πατρίδα της αιωνίου ζωής.
Και ενώ η προμήτωρ Εύα εισάγει τη θλίψη, τον πόνο και τα δάκρυα, η Νέα Εύα εισάγει τη χαρά και τη λύτρωση. Γι’ αυτό και ο άγνωστος ποιητής του κοντακίου του Ακαθίστου Ύμνου της απευθύνει το «Χαίρε, δι’ ης η χαρά εκλάμψει, Χαίρε, δι’ ης η αρά εκλείψει».
Έτσι, «με τη συνεργασία της στο λυτρωτικό έργο του Κυρίου η Παρθενομήτωρ ελευθερώνει την ανθρωπότητα από την αρχαία κατάρα, παίρνει ως αντάλλαγμα δια μέσου του αγγέλου τη χαρά και την ευλογία του Θεού. Αυτή, η Θεοτόκος, είναι η δόξα των κατοίκων της γης και η αγαλλίαση και ευφροσύνη των κατοίκων του ουρανού»5.
Χαίρει, λοιπόν, η Θεοτόκος για τη σωτηρία του κόσμου.
Χαίρει ως άνθρωπος, γιατί και αυτή συμμετέχει στο γεγονός της σωτηρίας.
Χαίρει, γιατί γίνεται διάκονος αυτής της καταλλαγής.
Χαίρει, διότι από τότε την μακαρίζουν οι γενιές των ανθρώπων.
Χαίρει, γιατί κοντά της θα μπορούμε και εμείς να γίνουμε δοχεία εκλεκτά του Αγίου Πνεύματος, χαριτωμένοι άνθρωποι, αφού μπορούμε μέσα μας να φιλοξενήσουμε τον Μονογενή Υιό του Θεού.
Είναι συγκλονιστικός, στο σημείο αυτό, ο Άγιος Σωφρόνιος Πατριάρχης Ιεροσολύμων, ο οποίος εξηγεί την αρχαγγελική αυτή προσφώνηση, καθώς και την προσφορά της Θεοτόκου στην ανακαίνιση του ανθρώπου και ολόκληρης της δημιουργίας: «Αρχίζει ο άγγελος της χαράς το μήνυμά του προς Αυτήν από τη χαρά, επειδή γνώριζε πολύ καλά ότι το διάγγελμά του φέρει τη χαρά σ’ όλους τους ανθρώπους και σ’ όλα επίσης τα κτίσματα και αποξενώνει τα πάντα από κάθε λύπη. Γνώριζε ότι με το μήνυμα αυτό χαριζόταν η σωτηρία στους ανθρώπους, που είχαν χαθεί εξαιτίας των αμαρτιών τους και γι’ αυτό τη χαρά τη βάζει ως πρόλογο στα ευχάριστα νέα που αναγγέλλει»6.
Σήμερα είναι το προοίμιο της γενεθλίου ημέρας της Εκκλησίας, γιατί ο Ύψιστος, με τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος, κατεβαίνει για να πάρει σώμα από την Παρθένο, το οποίο θα αποβεί η αμώμητη Εκκλησία, η Κιβωτός του αγιασμού και της αιωνίου σωτηρίας7.
Έτσι, αυτή η γιορτή είναι μεγάλη παρηγοριά για όλους μας μέσα στον αγώνα της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Ευφραίνονται οι ψυχές μας με τον αρχαγγελικό χαιρετισμό γεμίζοντας από μία ανέκφραστη χαρά, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά δώρο του Θεού και καρπός του Αγίου Πνεύματος.
Παρηγορούμεθα σήμερα ως Ορθόδοξοι, τιμώντας την «αειμακάριστον και παναμώμητον και μητέρα του Θεού ημών».
Παρηγορούμεθα και ως Έλληνες, αφού μνημονεύουμε τον Ευαγγελισμό της ελευθερίας της πατρίδος μας έπειτα από αιώνες σκλαβιάς και τυραννίας.
Και μας καλούν σήμερα, να σώσουμε την ιδιοπροσωπία μας, όλοι αυτοί, οι οποίοι έπεσαν στα πεδία των μαχών, οι πτωχοί και οι δυστυχείς, οι εγκαταλελειμμένοι από τους λαούς της Ευρώπης, που με το φως της θυσίας τους φώτισαν αυτόν τον βράχο της πατρίδας μας. Σημείωνε ο συντοπίτης μας Ίων Δραγούμης: «Μόνον όσοι νοιώθουμε την δική μας πατρίδα, μπορούμε να νοιώσουμε και των άλλων τις πατρίδες. Πρώτα πρέπει να νοιώσω τον εαυτό μου καλά, έπειτα καλά το έθνος μου, και έτσι φθάνω στην ανθρωπότητα. Όσοι λένε πως είναι κοσμοπολίτες και δεν περνούν από όλα αυτά τα στάδια, δεν μπορούν να νοιώσουν την ανθρωπότητα»8.
Καιρός, λοιπόν, να ενώσουμε τις δυνάμεις μας, να δείξουμε ποιοί είμαστε, τι θέλουμε, τι πιστεύουμε, ποιά είναι τα πρότυπά μας. Και θα το πετύχουμε με την βαθιά μας πίστη στο Θεό και με την απαντοχή μας στην Υπέρμαχο Στρατηγό του Γένους μας, την Υπεραγία Θεοτόκο.
Χρόνια πολλά, η Παναγία να μας σκεπάζει, να σκεπάζει την πατρίδα μας και να μας περιφρουρεί όλους.
1. Άγιος Γερμανός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, Λόγος ΣΤ , Εις τον Ευαγγελισμόν, κεφ. ΙΒ - ΙΓ , PG 140, 689-692
2. ο.π., κεφ. ΚΔ , 728
3. Άγιος Γρηγόριος Επίσκοπος Νεοκαισαρείας ο Θαυματουργός, Εγκώμιον εις τον Ευαγγελισμόν της παναγίας θεοτόκου και αεί παρθένου της Μαρίας, Λόγος β , PG 97,896BC
4. Άγιος Ανδρέας Επίσκοπος Κρήτης, Εις τον Ευαγγελισμόν της υπεραγίας Δεσποίνης ημών Θεοτόκου, PG 97,893-896
5. Αρχιμ. Καλλίστρατος Λυράκης, Η Παρθενομήτωρ, εκδ. Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2003, σελ. 83
6. Άγιος Σωφρόνιος Πατριάρχης Ιεροσολύμων, Λόγος εις τον Ευαγγελισμόν της υπεραγίας Θεοτόκου, κεφ. ΙΖ , PG 87, 3236-3237
7. Αρχιμ. Ζαχαρία (Ζάχαρου), Απόηχοι των λόγων του Γέροντος Σωφρονίου – Το Αιώνιο «Σήμερον», εκδ. Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Έσσεξ Αγγλίας 2018, σελ. 109
8. Περιοδ. Η Δράσις μας, τ. 497, Μάρτιος 2012, σελ. 118
Χαρίστε μου, λοιπόν, για λίγο την προσοχή σας, για να μεταφέρω στην αγάπη σας, αυτήν τη μεγάλη ημέρα της πίστεώς μας, έναν χαρακτηρισμό του Αγίου Γερμανού για τη διακονία της Θεοτόκου στη σωτηρία του κόσμου.
«Χαίρε Κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά σου. Νυν γαρ καταλλάσσεται ο Θεός μετ’ ανθρώπων»2.
Πρώτον. Με τον χαιρετισμό αυτό, που από την ημέρα εκείνη έγινε χαιρετισμός των θεοφόρων πατέρων, των ιερών υμνογράφων αλλά και ικεσία και παράκληση προς την Παναγία όλων των Χριστιανών, ο μύστης της χαράς, ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, υπηρετεί το μέγα μυστήριο της Σαρκώσεως του Υιού και Λόγου του Θεού. Αναγγέλλει στην ταπεινή Κόρη της Ναζαρέτ την κοσμοσωτήρια απόφαση του Τριαδικού Θεού ότι θα γεννήσει κατά τρόπο μοναδικό και μυστηριώδη τον Υιό και Λόγο του Θεού, που θα γίνει Υιός του ανθρώπου και αληθινός Θεάνθρωπος και σωτήρας του κόσμου.
Αποκαλύπτεται, έτσι, «το απ’ αιώνος κεκρυμμένον μυστήριον» της αγάπης του Θεού για τον άνθρωπο. Γι’ αυτό και η Θεοτόκος χαίρεται, διότι δάνεισε την οστράκινη αλλά πάναγνη ανθρώπινη φύση της και ως εύχρηστο δοχείο βάστασε στη γαστέρα της το πυρ της Θεότητος χωρίς να καταφλεγεί. Είναι αποκαλυπτικός στο σημείο αυτό ο Άγιος Γρηγόριος Επίσκοπος Νεοκαισαρείας ο Θαυματουργός: «Να χαίρεσαι, διότι με τη διακονία Σου στο έργο της σωτηρίας κάνεις έργα άξια της πραγματικής χαράς, ... εφ όσον έγινες και είσαι δοχείο, που δέχθηκε μέσα του Εκείνον, που είναι η επουράνιος ευφροσύνη. ... Με σένα χαρίζεται η χαρά σ' όλη την κτίση και το ανθρώπινο γένος απολαμβάνει και πάλι την τιμή, που είχε πριν από την πτώση των πρωτοπλάστων»3.
Και ο Άγιος Ανδρέας Επίσκοπος Κρήτης αναφερόμενος και αυτός στη διακονία αυτή της Παναγίας και στη συμφιλίωση του Θεού με τους ανθρώπους, συμπληρώνει : «Να χαίρεσαι Συ, που είσαι το όργανο της χαράς, με το οποίο διαλύθηκε η καταδίκη της κατάρας, που ήταν καρπός της παραβάσεως των πρωτοπλάστων, και αντί της κατάρας δωρήθηκε στον άνθρωπο το δικαίωμα της χαράς και της ευτυχίας πλησίον του Θεού. ... Ας χαίρεσαι Συ, που χρησίμευσες για να συμφιλιωθεί ο Θεός με τους ανθρώπους. ... Ας χαίρεσαι Συ, που γέννησες την ακατάληπτη χαρά, που έχει και χαρίζει ο άπειρος Θεός»4.
Δεύτερον. «Χαίρε Κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά σου. Νυν γαρ καταλλάσσεται ο Θεός μετ’ ανθρώπων».
Ο Λόγος του Θεού, σε ολόκληρη τη ζωή της Παλαιάς Διαθήκης, αναζητά το πρόσωπο που θα δεχθεί να Τον φιλοξενήσει, να συνεργασθεί μαζί Του για την ανακαίνιση του κόσμου. Αναζητά άξιο τόπο και έμψυχο ναό για να κατοικήσει ο Ίδιος στη γη ανάμεσα στους ανθρώπους, προκειμένου να διαλύσει το σκοτάδι της αγνωσίας, να καταργήσει «τον το κράτος έχοντα του θανάτου», να χαρίσει την ελευθερία από την αμαρτία, καθώς και τη χαμένη πατρίδα της αιωνίου ζωής.
Και ενώ η προμήτωρ Εύα εισάγει τη θλίψη, τον πόνο και τα δάκρυα, η Νέα Εύα εισάγει τη χαρά και τη λύτρωση. Γι’ αυτό και ο άγνωστος ποιητής του κοντακίου του Ακαθίστου Ύμνου της απευθύνει το «Χαίρε, δι’ ης η χαρά εκλάμψει, Χαίρε, δι’ ης η αρά εκλείψει».
Έτσι, «με τη συνεργασία της στο λυτρωτικό έργο του Κυρίου η Παρθενομήτωρ ελευθερώνει την ανθρωπότητα από την αρχαία κατάρα, παίρνει ως αντάλλαγμα δια μέσου του αγγέλου τη χαρά και την ευλογία του Θεού. Αυτή, η Θεοτόκος, είναι η δόξα των κατοίκων της γης και η αγαλλίαση και ευφροσύνη των κατοίκων του ουρανού»5.
Χαίρει, λοιπόν, η Θεοτόκος για τη σωτηρία του κόσμου.
Χαίρει ως άνθρωπος, γιατί και αυτή συμμετέχει στο γεγονός της σωτηρίας.
Χαίρει, γιατί γίνεται διάκονος αυτής της καταλλαγής.
Χαίρει, διότι από τότε την μακαρίζουν οι γενιές των ανθρώπων.
Χαίρει, γιατί κοντά της θα μπορούμε και εμείς να γίνουμε δοχεία εκλεκτά του Αγίου Πνεύματος, χαριτωμένοι άνθρωποι, αφού μπορούμε μέσα μας να φιλοξενήσουμε τον Μονογενή Υιό του Θεού.
Είναι συγκλονιστικός, στο σημείο αυτό, ο Άγιος Σωφρόνιος Πατριάρχης Ιεροσολύμων, ο οποίος εξηγεί την αρχαγγελική αυτή προσφώνηση, καθώς και την προσφορά της Θεοτόκου στην ανακαίνιση του ανθρώπου και ολόκληρης της δημιουργίας: «Αρχίζει ο άγγελος της χαράς το μήνυμά του προς Αυτήν από τη χαρά, επειδή γνώριζε πολύ καλά ότι το διάγγελμά του φέρει τη χαρά σ’ όλους τους ανθρώπους και σ’ όλα επίσης τα κτίσματα και αποξενώνει τα πάντα από κάθε λύπη. Γνώριζε ότι με το μήνυμα αυτό χαριζόταν η σωτηρία στους ανθρώπους, που είχαν χαθεί εξαιτίας των αμαρτιών τους και γι’ αυτό τη χαρά τη βάζει ως πρόλογο στα ευχάριστα νέα που αναγγέλλει»6.
Σήμερα είναι το προοίμιο της γενεθλίου ημέρας της Εκκλησίας, γιατί ο Ύψιστος, με τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος, κατεβαίνει για να πάρει σώμα από την Παρθένο, το οποίο θα αποβεί η αμώμητη Εκκλησία, η Κιβωτός του αγιασμού και της αιωνίου σωτηρίας7.
Έτσι, αυτή η γιορτή είναι μεγάλη παρηγοριά για όλους μας μέσα στον αγώνα της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Ευφραίνονται οι ψυχές μας με τον αρχαγγελικό χαιρετισμό γεμίζοντας από μία ανέκφραστη χαρά, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά δώρο του Θεού και καρπός του Αγίου Πνεύματος.
Παρηγορούμεθα σήμερα ως Ορθόδοξοι, τιμώντας την «αειμακάριστον και παναμώμητον και μητέρα του Θεού ημών».
Παρηγορούμεθα και ως Έλληνες, αφού μνημονεύουμε τον Ευαγγελισμό της ελευθερίας της πατρίδος μας έπειτα από αιώνες σκλαβιάς και τυραννίας.
Και μας καλούν σήμερα, να σώσουμε την ιδιοπροσωπία μας, όλοι αυτοί, οι οποίοι έπεσαν στα πεδία των μαχών, οι πτωχοί και οι δυστυχείς, οι εγκαταλελειμμένοι από τους λαούς της Ευρώπης, που με το φως της θυσίας τους φώτισαν αυτόν τον βράχο της πατρίδας μας. Σημείωνε ο συντοπίτης μας Ίων Δραγούμης: «Μόνον όσοι νοιώθουμε την δική μας πατρίδα, μπορούμε να νοιώσουμε και των άλλων τις πατρίδες. Πρώτα πρέπει να νοιώσω τον εαυτό μου καλά, έπειτα καλά το έθνος μου, και έτσι φθάνω στην ανθρωπότητα. Όσοι λένε πως είναι κοσμοπολίτες και δεν περνούν από όλα αυτά τα στάδια, δεν μπορούν να νοιώσουν την ανθρωπότητα»8.
Καιρός, λοιπόν, να ενώσουμε τις δυνάμεις μας, να δείξουμε ποιοί είμαστε, τι θέλουμε, τι πιστεύουμε, ποιά είναι τα πρότυπά μας. Και θα το πετύχουμε με την βαθιά μας πίστη στο Θεό και με την απαντοχή μας στην Υπέρμαχο Στρατηγό του Γένους μας, την Υπεραγία Θεοτόκο.
Χρόνια πολλά, η Παναγία να μας σκεπάζει, να σκεπάζει την πατρίδα μας και να μας περιφρουρεί όλους.
1. Άγιος Γερμανός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, Λόγος ΣΤ , Εις τον Ευαγγελισμόν, κεφ. ΙΒ - ΙΓ , PG 140, 689-692
2. ο.π., κεφ. ΚΔ , 728
3. Άγιος Γρηγόριος Επίσκοπος Νεοκαισαρείας ο Θαυματουργός, Εγκώμιον εις τον Ευαγγελισμόν της παναγίας θεοτόκου και αεί παρθένου της Μαρίας, Λόγος β , PG 97,896BC
4. Άγιος Ανδρέας Επίσκοπος Κρήτης, Εις τον Ευαγγελισμόν της υπεραγίας Δεσποίνης ημών Θεοτόκου, PG 97,893-896
5. Αρχιμ. Καλλίστρατος Λυράκης, Η Παρθενομήτωρ, εκδ. Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2003, σελ. 83
6. Άγιος Σωφρόνιος Πατριάρχης Ιεροσολύμων, Λόγος εις τον Ευαγγελισμόν της υπεραγίας Θεοτόκου, κεφ. ΙΖ , PG 87, 3236-3237
7. Αρχιμ. Ζαχαρία (Ζάχαρου), Απόηχοι των λόγων του Γέροντος Σωφρονίου – Το Αιώνιο «Σήμερον», εκδ. Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Έσσεξ Αγγλίας 2018, σελ. 109
8. Περιοδ. Η Δράσις μας, τ. 497, Μάρτιος 2012, σελ. 118
Αναρτήσεις
