Στον Παράδεισο της τρυφής, ο γενάρχης Αδάμ με τη φοβερή εκείνη πτώση, που δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ο σκοτασμός του νου, διέκοψε την κοινωνία με την πηγή της ζωής που είναι ο Θεός και απώλεσε τη δυνατότητα της θεώσεως.
Οι αρετές - τα τάλαντα - με τα οποία τον προίκισε η πανσοφία του Θεού μαράθηκαν και δεν είχαν πλέον τη δύναμη, μέσω της αξιοποίησής τους, να τον οδηγήσουν στον τελικό σκοπό της ζωής του που είναι το καθ’ ομοίωσιν.
Η Σάρκωση του Χριστού αποκαθιστά αυτήν τη διαταραχή και δίνει τη δυνατότητα στον ενωμένο με το Χριστό άνθρωπο να πραγματοποιήσει τον ύψιστο σκοπό του, που είναι η κατά χάριν υιοθεσία.
Α. Το κατά Χριστόν μυστήριον
Ο Μονογενής Υιός και Λόγος του Θεού γίνεται άνθρωπος και ενώνει τη θεία φύση με την ανθρώπινη φύση, προκειμένου ο άνθρωπος να φθάσει στο δοξασμό και στη θέωση. Όλοι οι Πατέρες της Εκκλησίας μιλούν γι’ αυτήν τη σωτηρία του ανθρώπου. Ο Άγιος Νικόλαος ο Καβάσιλας γράφει πως «τον αληθινόν άνθρωπον και τέλειον πρώτος και μόνος έδειξεν ο Σωτήρ»2. Επιβεβαιώνουν μάλιστα οι Πατέρες της Εκκλησίας, οι οποίοι αλάνθαστα και εμπειρικά ερμηνεύουν την Αγία Γραφή, ότι ο άνθρωπος δημιουργήθηκε όχι μόνο κατ’ εικόνα του Λόγου του Θεού, αλλά κυρίως κατ’ εικόνα του Σαρκωθέντος Λόγου του Θεανθρώπου Χριστού, γι’ αυτό και έχει την ομοίωσή του με το Χριστό. Έτσι εξηγείται η φράση την οποία χρησιμοποιούν οι Πατέρες της Εκκλησίας ότι «λογικός άνθρωπος» σημαίνει αυτός που είναι «σύμμορφος της εικόνος του υιού Αυτού»3, δηλαδή του Λόγου του Θεού.
Ο Άγιος Νικόλαος ο Καβάσιλας είναι αποκαλυπτικός στο σημείο αυτό : «Πράγματι ο άνθρωπος εξ αρχής πλάσθηκε για χάρη του Καινού ανθρώπου, του Χριστού. Για Εκείνον δημιουργήηθκε και ο νους και η επιθυμία. Λάβαμε νου, για να γνωρίζουμε τον Χριστό· λάβαμε επιθυμία, για να τρέχουμε προς Αυτόν· έχουμε μνήμη, για να Τον θυμόμαστε, αφού και κατά την δημιουργία μας Εκείνος ήταν το αρχέτυπο… Και αν αναφέρεται ότι ο Νέος Αδάμ έμοιαζε με τον παλαιό, αυτό λέγεται ως προς την φθορά, την οποία πρώτος εισήγαγε ο πρωτόπλαστος Αδάμ και την κληρονόμησε ο Χριστός, για να γιατρεύση με τα θεραπευτικά μέσα που διέθετε την ασθένεια της ανθρωπίνης φύσεως και η ζωή να καταργήση τον θάνατο…Και συγκεκριμένα, ο πρωτόπλαστος είχε πλασθή σύμφωνα με την μορφή και την εικόνα του Χριστού, αλλά δεν την διεφύλαξε»4. Έτσι στο πρόσωπο του Χριστού εμφανίζεται με την αυθεντική του μορφή ο αληθινός προορισμός του ανθρώπου. Και, ενώ η εικόνα του ήταν αμαυρωμένη, εν Χριστώ γίνεται λαμπρότερη, ενδοξότερη, φωτεινότερη ακόμη περισσότερο απ΄ ότι ήταν πριν από την πτώση.
Αυτό το απροϋπόθετο της Θείας Ενανθρωπήσεως μάς το υπογραμμίζει ιδιαιτέρως ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής : «Αυτό είναι το μεγάλο κι απόκρυφο μυστήριο. Αυτό είναι το μακάριο τέλος για το οποίο έχουν γίνει όλα. Αυτός είναι ο θείος σκοπός που προεπινοήθηκε πριν από την αρχή των όντων… για χάρη του οποίου έγιναν τα πάντα κι αυτό για χάρη κανενός. Σ’ αυτό το τέλος ατενίζοντας δημιούργησε ο Θεός τις ουσίες των όντων. Αυτό είναι κυρίως το πέρας της πρόνοιας και εκείνων που η πρόνοια προνοεί, σύμφωνα με το οποίο γίνεται η επανασυναγωγή στο Θεό όλων των ποιημάτων του. Αυτό είναι το μυστήριο που περικλείει όλους τους αιώνες και φανερώνει την υπεράπειρη και που άπειρες φορές απείρως προϋπάρχει από τους αιώνες μεγάλη βουλή του Θεού, της οποίας βουλής αγγελιοφόρος έγινε ο ίδιος ο Λόγος όταν έγινε άνθρωπος· και φανέρωσε τον ίδιο τον βαθύτερο πυθμένα της Πατρικής αγαθότητος κι έδειξε μέσα σ’ αυτόν το τέλος, που για χάρη του τα δημιουργήματα έλαβαν σαφώς την αρχή της υπάρξεως τους. Γιατί για το Χριστό, δηλαδή για το μυστήριο κατά Χριστό, όλοι οι αιώνες και όλα όσα περιέχουν έχουν λάβει την αρχή και το τέλος του “είναι” τους»5.
Έτσι, στο πρόσωπο του Χριστού έχουμε την ένωση της θείας με την ανθρώπινη φύση. Ο άνθρωπος βρίσκει την ολοκλήρωση και τον αληθινό προορισμό του μόνο με την ένωση με το πρόσωπο του Χριστού και μόνο δια του Χριστού μπορεί να πραγματώσει την αληθινή φύση του σε όλες τις διαστάσεις. «Μόνο με την ένωση με τον Χριστό μπορεί να είναι όντως άνθρωπος»6, όπως θα τονίσει ο Άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης. Γιατί άνθρωπος, κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο, «το περισπούδαστον του Θεού ζώον»7, είναι εκείνος που έχει «δογμάτων ακρίβεια και πολιτείαν φιλόσοφον»8. Εκείνος, δηλαδή, που πιστεύει με ακρίβεια στα δόγματα της πίστεως και ζει ζωή ευσεβή, ενάρετη και φιλοσοφημένη · εκείνος που διασώζει την εικόνα του ανθρώπου, ασκεί την αρετή, χαλιναγωγεί τα βλαβερά πάθη και ακολουθεί πιστά τις εντολές του Κυρίου.
Β. Το κατά Χριστόν μυστήριον
Πώς μπορεί ο άνθρωπος να εκπληρώσει τον προορισμό του και να φτάσει στην ομοίωση με το Χριστό; Η απάντηση των θεοφόρων Πατέρων είναι χαρακτηριστική· οι αρετές τις οποίες έθεσε εξ’ αρχής ο Θείος Δημιουργός, αναπτυγμένες με την ελεύθερη συγκατάθεση του ανθρώπου και κυρίως με την θεουργό χάρη του Θεού, θα του δώσουν το δικαίωμα της μετοχής στη θεία ζωή. Και οι αρετές στην ορθόδοξη θεολογία μας δεν είναι ανυπόστατες, δηλαδή χωρίς υπόσταση. Η υπόσταση τους είναι το πρόσωπο του Χριστού. Κάτω από κάθε αρετή κρύπτεται ο ίδιος ο Σαρκωμένος Λόγος του Θεού, ο Ιησούς Χριστός και ασκώντας μια αρετή, δεν κάνουμε τίποτα άλλο παρά να έχουμε περισσότερη επικοινωνία με τον Ενανθρωπήσαντα Υιό και Λόγο του Θεού. Αυτήν τη βασική αλήθεια μάς την παρουσιάζει γλαφυρά ο Άγιος Μάξιμος ο ομολογητής : «Αν λοιπόν δεν αμφισβητείται ότι ουσία της αρετής του καθενός είναι ο ένας Λόγος του Θεού, αφού ουσία όλων των αρετών είναι ο ίδιος ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός, … κάθε άνθρωπος που μετέχει της αρετής κατά πάγια συνήθεια, μετέχει αναμφισβήτητα του Θεού που είναι η ουσία των αρετών, επειδή καλλιέργησε γνήσια και κατά προαίρεση τη, σύμφωνη με τη φύση του, σπορά του αγαθού … αν βέβαια πιστευθεί πως αρχή και τέλος κάθε πράγματος είναι η κατάληξη σ’ αυτόν [στον Θεό]… [Ο άνθρωπος] γίνεται θεός, λαμβάνοντας την ιδιότητα του θεού από το Θεό, επειδή με την προαίρεσή του προσθέτει στο κατ΄ εικόνα φυσικό καλό την εξομοίωση διά των αρετών, διά της έμφυτης αναβάσεως και οικειώσεως προς την ίδια την αρχή. Κι έτσι εκπληρώνεται και σ΄ αυτό ο αποστολικός λόγος που λέει “μέσα σ’ Αυτόν ζούμε και κινούμαστε και υπάρχουμε”»9.
Και επειδή όπου υπάρχει ο Χριστός υπάρχει και το Άγιο Πνεύμα, ο άνθρωπος μόνο εν Αγίω Πνεύματι μπορεί να είναι υγιής και αυθεντικός,
να ζει σύμφωνα με το θέλημα του Θεού,
να γίνει σύμμορφος Χριστού,
να ζει μία φυσιολογική και ενάρετη ζωή.
Έτσι ο νους, δηλαδή ο οφθαλμός της ψυχής, και όλες οι δυνάμεις του ανθρώπου τείνουν προς το Θεό. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να φθάσει στη θεωρία του Θεού και να πραγματώσει τον ύψιστο σκοπό του και τον προορισμό του που είναι η θέωση. Έτσι έζησαν οι Άγιοί μας και αυτή την εμπειρία μάς άφησαν μέσα στα πολύτιμα συγγράμματά τους. Σε αυτό μας βοηθά η Μεγάλη Τεσσαρακοστή με τις Ιερές Ακολουθίες, με τα ιερά αναγνώσματα και με την ασκητική ζωή την οποία μας προσφέρει.
Αν, λοιπόν, θέλουμε υγεία, δεν έχουμε παρά να επιδιώξουμε την ένωσή μας με το Χριστό, που σημαίνει καρποφορία των αρετών.
1 Ψαλμ. 48,13
2 Αγίου Νικολάου Καβάσιλα, «Περί της εν Χριστώ ζωής», Λόγος στ’, έκδ. Ιερόν Ησυχαστήριον «Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος» Σουρωτή Θεσσαλονίκης 2004, σελ. 370
3 Ρωμ. 8,29
4 Αγίου Νικολάου Καβάσιλα, «Περί της εν Χριστώ ζωής», Λόγος στ’, έκδ. Ιερόν Ησυχαστήριον «Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος» Σουρωτή Θεσσαλονίκης 2004, σελ. 369
5 Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού, Ερώτησις Ξ’, «Προς Θαλάσσιον, Περί αποριών», Φιλοκαλία 14Γ,189
6 Αγ. Γρηγορίου Νύσσης, «Στις επιγραφές των Ψαλμών», Μέρος Β’, Κεφ. ΣΤ’, ΕΠΕ 6,276
7 Αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου, «Εις τον Λάζαρον», PG 48,1029
8 ο.π., «Εις τους Ψαλμούς», Εις τον ΡΜΑ’ Ψαλμόν, PG 55,462
9 Αγ. Μαξίμου του Ομολογητού, «Περί διαφόρων αποριών», Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, 14Δ,83-85.
Αναρτήσεις
