Καθηγητής Νικόλαος Μπρατσιώτης (ἐκ τῆς γεραρᾶς καί φιλογενοῦς ἐκείνης γενεᾶς).

 

Τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Μάνης κ. Χρυσοστόμου Γ'.

Ἐξεδήμησεν πρός Κύριον, ἀφοῦ ἔκαμνε τό σημεῖον τοῦ Σταυροῦ, τήν 27η Φεβρουαρίου 2023, ὁ ἀοίδιμος πλέον καθηγητής τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Νικόλαος Παν. Μπρατσιώτης, εὑρισκόμενος ἐν τῇ οἰκίᾳ αὐτοῦ. Ὑπῆρξεν ἐκ τῶν διαπρεπεστάτων ἀκαδημαϊκῶν διδασκάλων, τῶν πιστῶν καί λογίων, οἵτινες ἐκλέϊσαν τήν ἱστορικήν Σχολήν καί τήν ἐν γένει ἀκαδημαϊκήν κοινότητα ἐν Ἑλλάδι καί ἐν τῷ ἐξωτερικῷ.

Γεννηθείς ἐν Ἀθήναις τό ἔτος 1932, ὑπῆρξεν ἐπί σειράν ἐτῶν κάτοικος Ἁγίας Παρασκευῆς Ἀττικῆς καί μόνον κατά τά τελευταῖα ἔτη διέμεινεν ἐν Ἀθήναις. Ἀνετράφη «ἐν παιδείᾳ καί νουθεσίᾳ Κυρίου» καί ἤντλησεν ἐκ τῆς πολυχεύμονος πηγῆς, τῆς εὐσεβεστάτης καί ἀρχοντικῆς οἰκογενείας του, τοῦ πάππου του ἱερέως Ἰωάννου, τοῦ πατρός του Παναγιώτου, ἀκαδημαϊκοῦ διδασκάλου καί τῆς  μητρός του Εὐφροσύνης, σοφίας νάματα. Ἀφιέρωσε ἑαυτόν εἰς τήν πανεπιστημιακήν ἔρευναν, μελέτην, συγγραφήν καί διδασκαλίαν, ἀλλά καί εἰς ἄλλας δραστηριότητας, ἐπ' ἀγαθῷ τῆς Ἐκκλησίας, τοῦ Πανεπιστημίου καί τῆς ἑλληνικῆς ἐν γένει κοινωνίας καί οὐκ ὀλίγον χρόνον ἐδαπάνησεν.

Εἰδικότερον, ἐσπούδασε Θεολογίαν εἰς τό Πανεπιστήμιον Ἀθηνῶν (1950-1954) λαβών τό πτυχίον αὐτοῦ μέ τόν βαθμόν «ἄριστα» καί ἐν συνεχείᾳ διηύρυνε τάς σπουδάς αὐτοῦ ἐν Βερολίνῳ καί Μονάχῳ, εἰδικευθείς εἰς τήν ἐπιστήμην τῆς Π. Διαθήκης, πλησίον ἐπιφανῶν παλαιοδιαθηκολόγων. Ἠσχολήθη ἐπί πλέον καί μέ τά συγγενῆ μαθήματα τῆς Κ. Διαθήκης καί τῆς Ἱστορίας τῶν ἀρχαίων λαῶν τῆς Ἀνατολῆς, ὅπως, συγκεκριμένως, τῆς Αἰγυπτιολογίας, καί τοῦ μυκηναϊκοῦ, πρωτοελληνικοῦ καί κλασσικοῦ πολιτισμοῦ. Τό ἔτος 1959 ἀνηγορεύθη παμψηφεί διδάκτωρ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν μετά τοῦ βαθμοῦ «ἄριστα», ὑποβαλών τήν ἐπί διδακτορίᾳ διατριβήν του, μέ τόν τίτλον: «Εἰσαγωγή εἰς τούς μονολόγους τοῦ Ἱερεμίου», ἐνῶ τό ἔτος 1965 ἐξελέγη Ὑφηγητής τῆς ὡς ἄνω σχολῆς, μέ τήν ἐπί ὑφηγεσίᾳ διατριβήν του, ὑπό τόν τίτλον «Ἡ θέσις τοῦ ἀτόμου ἐν τῇ Παλαιᾷ Διαθήκη, Ι. Εἰσαγωγικά». Ἀπό τοῦ πανεπιστημιακοῦ ἔτους 1965-66 ἤρξατο τῶν κατά νόμον παραδόσεων αὐτοῦ εἰς τήν Σχολήν.

Ὡς διδάσκαλος, κατώρθου θαυμασίως νά ἐξυψοῖ διά τοῦ λόγου του, διά τῶν παραδόσεών του, τάς τε διανοίας ἀλλά καί τάς καρδίας τοῦ πολυπληθοῦς ἀκροατηρίου του. Συνάμα μετέδιδε κατά φυσικόν τρόπον τήν ἀκράδαντον αὐτοῦ πίστιν εἰς τόν Θεόν, τήν ὑπακοήν του εἰς τά κελεύσματα τῆς Ἐκκλησίας καί τήν ἀφοσίωσίν του εἰς τά ὑψηλά ἰδεώδη τοῦ Ἔθνους. Ὅσοι τόν ἤκουον, ὄχι μόνον ἐν τῷ ἀμφιθεάτρῳ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς, ἀλλά καί εἰς ἕτερα βήματα καί συνάξεις ὁμιλοῦντα ἤ συνομιλοῦντα, διησθάνοντο εὐθύς ἐξ ἀρχῆς τήν ὀξύνοιαν καί τό ἄρωμα τῆς ὑγιοῦς χριστιανικῆς καί ἐγκυκλοπαιδικῆς μορφώσεως αὐτοῦ.

Εἰρήσθω ἐν παρόδῳ, ὅτι ἀπό τῆς λήψεως τοῦ πτυχίου του καί μέχρι τῆς ἀναχωρήσεώς του εἰς Γερμανίαν διά μεταπτυχιακάς σπουδάς, ὑπηρέτησεν ὡς θεολόγος εἰς τό Α' Νυκτερινόν Γυμνάσιον Ἀθηνῶν, εἰς τό Ἀρσάκειον Π. Ψυχικοῦ καί εἰς τό Ἀμερικανικόν Κολλέγιον Θηλέων (Pierce College) ἐν Ἁγίᾳ Παρασκευῇ Ἀττικῆς.

Ἀλησμόνητοι θά παραμείνουν αἱ πανεπιστημιακαί παραδόσεις του καί τά εἰδικώτερα θέματα, τά ὁποῖα ἀνέπτυσσε μετ' ἀπαραμίλλου φωνητικῆς χροιᾶς τοῦ λόγου, ὅπως «Πρωτοϊστορία», «Ἡ ἀφήγησις τῆς δημιουργίας τοῦ κόσμου», «Ἡ ἀφήγησις τῆς πλάσεως τοῦ ἀνθρώπου ὑπό τοῦ Θεοῦ», «Ἀδάμ, πού εἶ;», «Κριτική ἐπί τῶν θεωριῶν τῶν Wellhausens, de Wette, W. Eichrodt, G. Von Rad κἄ», ἤ θέματα ὡς οἱ προφῆται Ἱερεμίας, Ἡσαΐας καί περί τοῦ Ἰώβ.

Ἀξιομνημόνευτος τυγχάνει ἡ δικαία ἀπαίτησίς του, ὅπως οἱ μαθηταί του γνωρίζουν ἀπό στήθους εἰς τάς ἐξετάσεις τό ἀπόφθεγμα τοῦ Ἱεροῦ Χρυσοστόμου, σχετικῶς μέ τήν Ἁγίαν Γραφήν, ἤτοι: «Προέλαβε τήν Καινήν ἡ Παλαιά καί ἡρμήνευσε τήν Παλαιάν ἡ Καινή. Καί πολλάκις εἶπον, ὅτι δύο Διαθῆκαι καί δύο παιδίσκαι καί δύο ἀδελφαί τόν ἕνα Δεσπότην δορυφοροῦσι. Κύριος παρά προφήταις καταγγέλλεται. Χριστός ἐν καινῇ κηρύσσεται˙ οὐ καινά τά καινά˙ προέλαβε γάρ τά παλαιά˙ οὐκ ἐσβέσθη τά παλαιά˙ ἡρμηνεύθη γάρ ἐν τῇ Καινῇ».

Ἄλλη φιλτάτη του φράσις ἦτο ἐκείνη τοῦ Μεγ. Βασιλείου, ὅν ἐκ  τῶν θεοφόρων Ἁγίων Πατέρων ἠγάπησεν ὑπερβαλλόντως, ἡ γεγραμμένη εἴς τινα ἐπιστολήν του, ἤτοι: «Ἥν ἐκ παιδός ἔλαβον ἔννοιαν περί Θεοῦ παρά τῆς μακαρίας μητρός μου καί τῆς μάμμης Μακρίνης, ταύτην αὐξηθεῖσαν ἔσχον ἐν ἐμαυτῷ˙ οὐ γάρ ἄλλα ἐξ ἄλλων μετέλαβον ἐν τῇ τοῦ λόγου συμπληρώσει, ἀλλά τάς παραδοθείσας μοι παρ' αὐτῶν ἀρχάς ἐτελείωσα».

*

Ὁ ἀείμνηστος, στέργων εἰς τάς ἀρχάς καί ἀξίας τῆς ἑλληνικῆς οἰκογενείας, ἐσέβετο, ὡς δεῖ, τούς γεννήτορας αὐτοῦ ἀλλά καί τόν θεῖον του, τόν μεγάλον καθηγητήν τῆς Θεολογίας, ἀοίδιμον Παναγιώτην Τρεμπέλαν (†1977), ἀπό τήν σοφίαν καί μεγαλωσύνην τοῦ ὁποίου ἐδιδάχθη καί ὠφελήθη τά μέγιστα.

Ἀλλ’ ἀξίζει νά ἀναφέρουμε ὅτι στέφανον τοῦ βίου αὐτοῦ ἀποτελεῖ καί ἡ πλήρης ἀφοσίωσίς του μετ' αὐταπαρνήσεως εἰς τήν σύζυγόν του, ἀείμνηστον Μαρίαν, ἐν τοῖς χρόνοις τῆς μεγίστης δοκιμασίας καί ἀσθενείας της ἐν τῷ Νοσηλευτικῷ Ἱδρύματι «ΑΓ. ΣΑΒΒΑΣ», δίδων παράδειγμα ὑπομονῆς καί καρτερίας.

Ἕνας ἄλλος τομεύς εὐεργετικῆς δράσεως αὐτοῦ ὑπῆρξεν ἡ ἀνιδιοτελής προσφορά του εἰς τήν παλαίφατον «Ἑταιρείαν τῶν Φίλων τοῦ Λαοῦ», ὅπου διετέλεσε Πρόεδρος καί τοῦ Λαϊκοῦ Πανεπιστημίου αὐτῆς, ἀπό τοῦ ἔτους 1990 ἕως καί 2020.

Ἠξιώθη δέ καί εἶδε διά τῶν ἐνεργειῶν αὐτοῦ τήν Ἑταιρείαν νά εἰσέρχεται εἰς τό στάδιον τῆς ἀναδιοργανώσεως, ἀναβιώσεως καί εὐρωστίας. Ὁ ἴδιος ἄλλωστε πάντοτε εὑρίσκετο ἀφανῶς ὄπισθεν πάντων τῶν λαμπρῶν ἐπιτευγμάτων τῆς Ἑταιρείας.

Ἡ εὐλάβειά του προσέτι καταφαίνεται καί ἀπό τήν εὐπρέπειαν καί λειτουργίαν τοῦ Ἱεροῦ Παρεκκλησίου, ἐπ ὀνόματι τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν καί τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, ἐν τῷ πέμπτῳ ὀρόφῳ τοῦ κτιρίου τῆς Ἑταιρείας, ὡς καί ἀπό τήν εἰδικήν, τῇ μερίμνῃ του, συλλογήν, φύλαξιν καί ἔκθεσιν πολλῶν Ἱερῶν Ἀντιμηνσίων, τά ὁποῖα καί ἐτιμοῦσε ἱεροπρεπῶς. Κατά δέ τάς Ἱεράς Ἀκολουθίας καί τάς Θείας Λειτουργίας ὁ ἴδιος ἐπιτελοῦσε τό ἔργον βοηθοῦ τοῦ ἱερουργοῦντος ἱερέως ἤ τοῦ ἀναγνώστου εἰς τό ἀναλόγιον.

Ἐπίσης, ἀπό τοῦ ἔτους 1975 ὑπῆρξε μέλος τοῦ Διοικητικοῦ Συμβουλίου τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἀντικαρκινικοῦ Ἰνστιτούτου καί μέλος τῆς Θεολογικῆς Ἐπιτροπῆς, τήν ὁποία εἶχε συστήσει ὁ ἀείμνηστος Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος κυρός Χριστόδουλος παρά τῇ Ἱερᾷ Ἀρχιεπισκοπῇ Ἀθηνῶν. Προσκαλούμενος, ἔδιδε διαλέξεις εἰς πλεῖστα βήματα ἐν Ἀθήναις, ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ, ὡς καί ἐν τῷ ἐξωτερικῷ (Λονδῖνον, Μόναχον, Λευκωσίαν καί ἀλλαχοῦ).

*

Ἔχει συγγράψει λίαν ἀξιόλογα ἔργα καί μελέτας, αἱ ὁποῖαι ἐδημοσιεύθησαν εἰς τά ἐγκυρότερα παλαιοδιαθηκολογικά περιοδικά τοῦ ἐξωτερικοῦ. Πρωτότυποι, ἐπίσης, ἑρμηνευτικαί μελέται του ἔχουν ἐνσωματωθῆ εἰς σημαντικά λεξικά τῆς Ἁγίας Γραφῆς.

Ἀναφέρουμε μερικά μόνον συγγράμματά του καί ἄρθρα του:

1. Τό Γενέσεως α΄26 ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ Θεολογίᾳ, Ὀρθοδοξία 27 (1952) 360-372.
2. Εἰσαγωγή εἰς τούς μονολόγους τοῦ Ἱερεμίου (Διατριβή ἐπί Διδακτορίᾳ), Ἀθῆναι 1959.
3. Das Alte Testament in der Griechisch - Orthodoxen Kirche, («Kyrios» 1, 59-82) Βerlin 1960/61.
4. Der Monolog im Alten Testament, (ἐν: Zeitschrift für die Alttestamentliche Wissenschaft, τόμ. 73), Berlin (1961).
5. Ἡ θέσις τοῦ ἀτόμου ἐν τῇ Παλαιᾷ Διαθήκῃ. ΙΙ. Ἡ Ἀνθρωπολογία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, Ἀθῆναι 1964.
6. Ἡ Ἀνθρωπολογία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Ὁ ἄνθρωπος ὡς θεῖον δημιούργημα, Ἀθῆναι 1965.
7. Néphès - Ψυχή. Ein Beitrag zur Erforschung der Sprache und der Theologie der Septuaginta, (Supplements to Vetus Testamentum, XV, 58-89), Leiden 1966.
8. Ἡ ὑπό τῶν Ο΄  ἀπόδοσις τοῦ néfès διά τοῦ ψυχή, Ἀθῆναι
9. Ὁ Μέγας Βασίλειος πρότυπον πνευματικοῦ ἀνθρώπου, Ἀθῆναι 1974.
10. Ὁ Χριστοφόρος Ν. Παπουτσόπουλος, Ἀθῆναι 1976.
11. Εἰσαγωγή εἰς τήν θεολογίαν τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, Ἀθῆναι 1982.
12. Ἡ ὀνομαστική ἑορτή τῆς Ὀρθοδοξίας, ἑορτή τῆς βαθυτέρας αὐτοσυνειδησίας αὐτῆς, Ἀθῆναι 1989.
13. Ἡ Παλαιά Διαθήκη ὡς Ἁγία Γραφή. Ὀλίγα περί τῆς σχέσεώς της πρός τόν Ἑλληνισμόν καί τήν Ὀρθοδοξίαν, β’ ἔκδοσις Ἀθῆναι 2012.
14. Ὀ λαός τοῦ Θεοῦ καί ὁ Ἀρχιερεύς του, Ἀθῆναι 1997.
15. Ὁ Μονοθεϊσμός τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, Ἀθῆναι 2014.
16. Ἐξ Ἀποκαλύψεως γνῶσις Θεοῦ. Σχέσις Θεοῦ καί Ἀνθρώπου. Πίστις καί Ἀθεΐα, Ἀθῆναι 2015.

*

Ὁ γράφων θεωρεῖ τόν ἑαυτόν του εὐτυχῆ, καθ' ὅτι ηὐδόκησε ὁ Θεός νά ὑπάρχῃ οἰκογενειακή γνωριμία μετά τοῦ ἀοιδίμου καθηγητοῦ ἐν Ἁγίᾳ Παρασκευῇ Ἀττικῆς. Ὡς παιδίον, ὡς φοιτητής (μαθητής του), ὡς κληρικός, ὡς «ἐν πνεύματι» καθοδηγητής, ἀναπολῶ τάς συναντήσεις μας, τάς θεολογικάς συζητήσεις μας καί μακαρίζω τόν χρηστόν αὐτόν εὐεργέτην. Μοί ἔδωκεν δίδαγμα παιδευτικῆς ἐργασίας, θεολογικοῦ καταρτισμοῦ, ἐσωτερικῆς καλλιεργείας, προσφορᾶς πρός τόν πλησίον, ἐμπράκτου χριστιανικῆς ὁμολογίας. Τιμή μου ἦτο ἡ προλόγησις ἐκ τῆς γραφίδος του εἰς βιβλίον μου ὑπό τόν τίτλον «Πνευματική Ἁλιεία» (Ἀθῆναι, 2012). Τιμή μου ἡ ἀνάθεσις λειτουργικῶν καθηκόντων ἐν τῷ Ἱερῶ Παρεκκλησίῳ τῆς Ἑταιρείας. Τιμή μου νά δέχωμαι ὡς ἱερεύς τήν ἐξομολόγησίν του.

Ὁ ἀείμνηστος Νικόλαος Μπρατσιώτης ὑπῆρξε ἕνας πιστός χριστιανός, καθηγητής Πανεπιστημίου. Σύννους, ταπεινόφρων, ἀκέραιος, ὀλιγαρκής, προσηνής, πάνυ εὐγενής, ἄρχων, ζηλωτής τῶν πατρώων ἑλληνορθοδόξων παραδόσεων, ἅμα τε καί πρόμαχος τῆς ἀκραιφνοῦς ὀρθοδόξου χριστιανικῆς πίστεως. Κατέλιπε μνήμην ἑνός σοβαροῦ ἐπιστήμονος καί ἀκαδημαϊκοῦ διδασκάλου. Διό καί ἀπελάμβανε, δικαίως, τοῦ γενικοῦ σεβασμοῦ.

Ἄς εἶναι αἰωνία αὐτοῦ ἡ μνήμη.