Ιστορία του ναού
Ο ναός αυτός κείται στις νοτιοδυτικές παρυφές του λόφου του Επταπυργίου.Κατα τις αρχαίες παραδόσεις για τον βίο και τα θαύματα του Αγίου Δημητρίου, ο ναός αυτός υπέστει μεγάλη πυρκαγία το 1917 οπου έγινε παρανάλωμα πυρός.Κτίσθηκε τον 5ο αιώνα από τον έπαρχο Λεώντιο που διοικούσε το Ιλλυρικό Θέμα κατά τα έτη 412-413 μ.Χ.Ο ναός ιδρύθηκε πάνω στον τάφο του Αγίου.Ο τάφος από ότι λέγεται βρίσκεται στον τόπο όπου φυλακίστηκε και μαρτύρησε ο Άγιος Δημήτριος σε μια κάμαρα του Ρωμαϊκού λουτρού στο στάδιο της Θεσσαλονίκης.Ο ναός αυτός έγινε και πάλι παρανάλωμα του πυρός κατα τον 6ο αιώνα και οι παραδόσεις διασώζουν μια ψηφιδωτή επιγραφή η οποία αναγράφει :
Επί χρόνων Λέωντος ηβώντα βλέπεις
καυθέντα το πριν τον Ναόν Δημητρίου.
Η επιγραφή αυτή μας αναγκάζει να δεχτούμε οτι ο ναός ξανακτίστηκε τον 8ο αιώνα και το κτίσιμο κράτησε μεχρι τον 9ο αιώνα επι Λέοντος του 5ου του σοφού.Η τιμή που απονεμήθηκε στον Άγιο Δημήτριο ήταν μεγαλόπρεπη και μέγιστη.
Τέχνη.
α) Αρχιτεκτονική του ναού.
Ο ναός του Αγίου Δημητρίου ώς μνημείο τέχνης ήταν ενα υπέροχο χριστιανικό μνημείο της ελληνικής Ανατολής.Η αρχιτεκτονική του ναού διασώθηκε ώς τον γνησιώτερο τύπο της ελληνιστικής βασιλικής.Η βασιλική αυτού διαιρείται πριν της πυρκαγιάς σε τέσσερις κιονοστοιχίες σε πέντε κλίτη από τις οποίες η μεσαία κοσμείται με ορθομαρμάρωση (ήταν επενδύσεις των τοίχων και των πεσσών με πολύχρωμες πλάκες και πλακίδια), ήταν ευρύτερη των υπολοίπων και χωρίζονταν σε οχτώ πράσινους κίονες, δώδεκα λευκούς και τέσσερις πεσσούς.
Το ιερό βήμα του ναού αποτελούνταν από ενα τετράγωνο διαμέρισμα το οποίο κατέληγε σε μια ημικυκλική αψίδα και εκατέρωθεν αυτού υπήρχαν πτερύγια , που σχημάτιζαν τετράγωνα διαμερίσματα όπου υπήρχαν τέσσερις κόκκινοι και οκτώ λευκοί κίονες και τέσσερις πεσσοί, ενώ όλα αυτά κοσμούνταν με άριστη τέχνη.
Στον κυρίως ναό οδηγεί ένας μεγαλοπρεπής νάρθηκας, προ του οποίου βρίσκεται η Φιάλη (ήταν λεκάνη αγιασμού).Ο νάρθηκας έχει δύο ανοίγματα στα άκρα και στη μέση έχει δύο πράσινους κίονες, που σχηματίζουν τρείς διόδους το περίφημο Τριβηλο του ναού,το οποίο αναφέρουν τα βιβλία των θαυμάτων του Αγίου ώς οπτασία του Ιλλουστρίου.Πάνω από τις πλάγιες κλίτες του νάρθηκα υπήρχαν γυναικωνίτες πριν την πυρκαγιά.Τέλος στο ναό είναι προσαρτημένα τρία προσκτίσματα : ο λεγόμενος τάφος του Αγίου στο αριστερό άκρο του νάρθηκα, το παρεκκλήσι του Αγίου Ευθυμίου στο δεξιό πτερύγιο και ενα ορθογώνιο κτίσμα στο αριστερό πτερύγιο, που χρησιμοποιούταν ίσως σαν είσοδος του γυναικωνίτου.Κατά τις ανασκαφές μετά την πυρκαγιά του 1917 βρέθηκαν αριστερά της μέσης στοάς οι μαρμάρινες βάσεις των κιόνων, πλήθος άλλων γλυπτών διαφόρων εποχών και κάτωθεν του ιερού Βήματος και του εκατέρωθεν αυτού πτερυγίων υπόγειο ήταν η Κρύπτη του ναού, τα διαμερίσματα της οποίας στεγάζονταν με σταυροθόλια.Όλα τα διαμερίσματα του υπογείου αυτού κτίσματος επιχωματώθηκαν από τους Τούρκους.
Τα άλλα διαμερίσματα της κρύπτης φαίνεται οτι κατασκευάστηκαν για να εξυπηρετήσουν την κυκλοφορία των προσκυνητών από το ιερό Βήμα όπου χρησίμευε προφανώς ώς κέντρο υπογείου λατρείας.Εκατέρωθεν της αψίδας και κάτωθεν των πτερυγίων του ναού βρίσκονταν ζεύγη στοών, χωριζόμενες σε διαδρόμους κοσμούμενους με τοιχογραφείες και επάλληλα επιχρίσματα τα οποία αναδεικνύουν το εύρος και την μεγαλοπρέπεια της μεγάλης στοάς.Η στοά εκτείνεται και έξω του ναού κατά μήκος της ανατολικής πλευράς, ενώ σχηματίζει τόξο που βαίνει σε τετράγωνο μαρμάρινων κιόνων με
αρχαίες επιτύμβιες στήλες.Οι μεταβολές, που υπέστησαν κατα καιρούς οι στοές, είναι πολλές.Σε μία στοά τοποθετήθηκε μεσότοιχος σε σχήμα αψίδας, που είχε στο μέσο της κιγκλιδωτό μαρμάρινο παράθυρο και το δυτικό τμήμα αυτής της στοάς μεταβλήθηκε σε παρεκκλήσι, που διασώζεται μάλιστα τοιχογραφία και μωσαϊκη επιγραφή.Στο παρεκκλήσι αυτό ανοίχθηκε ημικυκλικη αίθουσα προς ταφή επισήμου προσώπου αγνώστου ταυτότητας.Επίσης διασώθηκε και παλαιότερη προσωπογραφία το Χριστού.Αφ’ ετέρου δε τα ανοίγματα της στοάς που είναι κείμενη κάτωθεν του αριστερού πτερυγίου και έχοντας στο μέσον τρείς μεγάλους πλινθόχτιστους πεσσούς χρησιμοποιήθηκαν πιθανότατα ως τάφοι των αρχιερέων Θεσσαλονίκης.Ως τούτο αναγράφεται ο βίος της Αγίας Θεοδώρας, ενώ οι είσοδοι της κρύπτης μεταβλήθηκαν κατα καιρούς. Τέλος τα κάτω μέρη των τοίχων των στοών.Εκείνα τα σημεία είναι κτισμένα με μεγάλους ορθογώνιους λίθους, υπολείματα προφανώς ρωμαϊκών κτισμάτων, τα οποία μαρτυρούνται και από τις «Πράξεις» του Αγίου ότι ο έπαρχος Λεόντιος «ανήγειρε πάνσεπτον οίκων το μάρτυρι μέσων του δημοσίου λουτρού και του Σταδίου... καθελών και περικαθάρας κατά τας των καμίνων καμάρας άμα και του των θερμών υδάτων οίκου μετά και των εκείσε όντων δημοσίων εμβόλων και προπινών.»
Η ερμηνεία της κρύπτης αυτής και των ευρημάτων της δεν είναι προσδιορισμένη.Η απλούστερη εκδοχή της αρχικής κατασκευής των στοών αυτής και από τα υπολείμματα των κατεδαφισθέντων ρωμαϊκών κτισμάτων υπό του Λεοντίου προς ανάδειξη της βασιλικής το οποίο παρατηρείται και στους άλλους βυζαντινούς ναούς δεν είναι ικανοποιήτικη, εφόσον τα ευρήματα από το ιερό βήμα αποδεικνύουν την τέχνη του 5ου μ.Χ αιώνα και επομένως μαρτυρούν οτι από την ανέγερση του ναού η κρύπτη χρησιμοποιήθηκε για λατρεία.Είναι γνωστό ότι από τον 3ο ακόμη αιώνα μ.Χ. η τιμή προς τα λείψανα των μαρτύρων εξαπλώθηκε.Επικράτησε η συνήθεια άνωθεν του τάφου του μάρτυρος να ιδρύεται η αγία Τράπεζα ως το ιερώτατο κεντρικό σημείο του ανεγειρομένου προς τιμή του ναού ή μαρτυρίου (confessio).Λίγα χρόνια αργότερα το κυριότερο γεγονός που συγκλονίζει το ναό του Αγίου Δημητρίου είναι το ξέσπασμα της πυρκαϊάς και η καύσι του αρχαίου κιβωρίου.
β) Η υπόλοιπη διακόσμηση της βασιλικής.
Η αξία της της βασιλικής του Αγίου Δημητρίου δεν περιορίζεται μόνο στην αρχιτεκτονική.Εκτός από την πλουσιώτατη γλυπτική διακόσμιση των κιονοκράνων, των επιθημάτων των παραστάδων, των θωρακιών, των επιστυλίων και των γείσων, καθως και της θαυμάσιας επένδυσης των τόξων του μέσου κλίτους, του νάρθηκος και των άλλων μερών του ναού από πολύχρωμες μαρμάρινες πλάκες ή ορθωμαρμάρων, είναι συγχρόνος ένα ανεκτίμητο μνημείο ζωγραφικής.Στο ναό αυτό αντιπροσωπεύεται η ζωγραφική των διαφόρων περιόδων της χριστιανικής και βυζαντινής τέχνης.Ψηφιδωτά του 3ου μέχρι του 9ου αιώνα κοσμούν τα διάφορα μέρη αυτού του ναού.Τα πρόσωπα που προβάλλουν τα ψηφιδωτά είναι όμοια ως προς τις ρωμαϊκες προσωπογραφίες.Στο βόρειο κλίτος του ναού υπήρχαν αξιόλογα ψηφιδωτά όπως αυτά του Αγίου Σεργίου, του της Θεοτόκου και του Αγίου Δημητρίου τα οποία δυστυχώς κατέπεσαν κατα την πυρκαϊα.Τα νεώτερα μωσαϊκά και οι τοιχογραφίες μαρτυρούν το κύρος του ναού του Αγίου Δημητρίου.
Αναρτήσεις
