Παρακάτω παρατίθεται ὁλόκληρη ἡ Εἰσήγηση τοῦ Σεβασμιωτάτου καθώς καὶ φωτογραφικό ὑλικό.
Ε Ι Σ Η Γ Η Σ Η
τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Μαρωνείας καὶ Κομοτηνῆς Παντελεήμονος
εἰς τὸ Β΄ Διεθνές Ἐπιστημονικό Συνέδριο τοῦ Περιοδικοῦ ΘΕΟΛΟΓΙΑ :
«Ἡ Ὀρθόδοξη Θεολογία καὶ ἡ "ὀντολογία" τῆς τεχνολογίας:
ἀνθρωπολογικές, πολιτικές, οἰκονομικές, κοινωνικὲς καὶ πολιτισμικὲς συνέπειες»,
μὲ θέμα : «Ἡ ἐπέτειος 100 χρόνων ἀπὸ τὴν ἵδρυση τοῦ περιοδικοῦ Θεολογία : Μὶα τὶμὴ γιὰ τὸ παρελθόν – μὶα τομὴ γιὰ τὸ μέλλον»
(29 Σεπτεμβρίου – 1 Ὀκτωβρίου 2025)
(Προσφωνήσεις)
Ὅταν, τὸ 1923, ἡ Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἵδρυε τὸ περιοδικὸ Θεολογία, ἡ Εὐρώπη ἔβγαινε ἀπὸ τὴν ἄβυσσο τοῦ Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου· ἑνὸς πολέμου ποὺ σήμανε τὸ τέλος τοῦ λεγόμενου «παλαιοῦ κόσμου» καὶ τὴν ἀρχὴ μιᾶς ἀβέβαιης καὶ ριζικὰ μεταβαλλόμενης ἐποχῆς. Ἡ Ἑλλάδα, τὴν ἴδια ὥρα, βίωνε τὴ δραματικὴ ἐμπειρία τῆς Μικρασιατικῆς Καταστροφῆς. Ἑκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες ἄλλαξαν τὸν κοινωνικὸ ἱστὸ· ἡ πολιτικὴ ζωὴ βρισκόταν σὲ ἔνταση· καὶ ἡ πνευματικὴ ἀτμόσφαιρα γέμιζε ἀπὸ ἐρωτήματα γιὰ τὴν πορεία τοῦ ἔθνους καὶ τὸν ρόλο τῆς Ἐκκλησίας.
Ὁλόκληρος ὁ πολιτισμικὸς καὶ ἀνθρωπολογικὸς ὁρίζοντας ἔμοιαζε νὰ μετατοπίζεται. Ἦταν μιὰ στιγμὴ ὅπου τὰ θεμέλια τῶν βεβαιοτήτων σείονταν. Καὶ ἦταν ἀκριβῶς τότε ποὺ ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος, μὲ διορατικότητα καὶ ὑψηλὸ θεολογικὸ αἴσθημα εὐθύνης, ἵδρυσε τὸ ἐπιστημονικὸ περιοδικὸ Θεολογία. Τὸ περιοδικὸ ποὺ λειτούργησε ὡς χῶρος συνάντησης τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐμπειρίας μὲ τὴν ἀκαδημαϊκὴ ἔρευνα, ὡς γέφυρα ἀνάμεσα στὴν παράδοση καὶ στὴ σύγχρονη ἀναζήτηση.
Ἕναν αἰῶνα ἀργότερα, ἡ συμπλήρωση τῆς ἑκατονταετίας τοῦ περιοδικοῦ Θεολογία συμπίπτει καὶ πάλι μὲ μιὰ περίοδο γεμάτη προκλήσεις καὶ ἀβεβαιότητες. Ὅπως τότε, ἔτσι καὶ σήμερα, βιώνουμε τὸ τέλος μιᾶς ἐποχῆς καὶ τὴν ἀρχὴ μιᾶς νέας. Ἡ ὕστερη νεωτερικότητα, ἢ μετανεωτερικότητα, χαρακτηρίζεται ἀπὸ ραγδαῖες τεχνολογικὲς ἐξελίξεις, ἀπὸ τὴν ἐπέκταση τῆς ψηφιακῆς καὶ ἄϋλης πραγματικότητας, ἀπὸ τὴν ἀμφισβήτηση κάθε σταθεροῦ νοήματος· καί, ταυτόχρονα, ἀπὸ μιὰ σιωπηλὴ ἀλλὰ βαθιὰ ὑπαρξιακὴ ἀγωνία.
Ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος, φαινομενικὰ κορεσμένος ἀπὸ πληροφορία, συνεχίζει νὰ ἀναζητεῖ ἀπαντήσεις σὲ θεμελιώδη ἐρωτήματα γιὰ τὸ νόημα τῆς ζωῆς, τὴν ταυτότητα, τὸν θάνατο καὶ τὴν ἐλευθερία· ἐρωτήματα ποὺ ἡ νεωτερικότητα εἶχε ὑποσχεθεῖ ὅτι θὰ λυθοῦν μὲ τὴν πρόοδο τῆς ἐπιστήμης καὶ τῆς τεχνολογίας, χωρὶς ὡστόσο ἡ ὑπόσχεση αὐτὴ νὰ ἔχει ἐπαληθευθεῖ. Στὴν πραγματικότητα, ὅσο περισσότερο ἐξελίσσονται τὰ τεχνολογικὰ μέσα, τόσο βαθύτερη γίνεται ἡ ἀγωνία γιὰ τὸ περιεχόμενο, τὸν προσανατολισμὸ καὶ τὸ νόημα τῆς ὕπαρξης.
Μέσα σ᾽ αὐτὴν τὴ μεταβατικὴ καὶ ἐν πολλοῖς χαώδη ἀτμόσφαιρα, ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος ἔλαβε τὴν πρωτοβουλία νὰ τιμήσει, τὸ 2023, τὴν ἑκατονταετηρίδα τοῦ περιοδικοῦ Θεολογία μὲ ἕνα διεθνὲς ἐπιστημονικὸ συνέδριο, ποὺ εἶχε τὸν τίτλο : «Ἡ Ὀρθόδοξη Θεολογία ἐν πορείᾳ στὴν ἄϋλη πραγματικότητα τῆς ὕστερης νεωτερικότητας». Τὸ συνέδριο αὐτὸ δὲν ἦταν μιὰ ἁπλῆ ἐπετειακὴ ἐκδήλωση, ἀλλὰ πραγματικὰ μιὰ τομή. Γιὰ πρώτη φορὰ μιὰ Ἐκκλησία, στὸ σύνολο τοῦ ὀρθόδοξου κόσμου ἀλλὰ καὶ πέραν αὐτοῦ, ἐπιχείρησε νὰ προσεγγίσει τὴν τεχνολογία σφαιρικὰ καὶ διεπιστημονικά, νὰ μὴν περιοριστεῖ στὴ φαινομενολογία τῆς τεχνολογικῆς πραγματικότητας, ἀλλὰ νὰ διερευνήσει καὶ τὴν οὐσία της, καὶ νὰ ἀρθρώσει θεολογικὸ λόγο γιὰ τὴν ἄϋλη πραγματικότητα καὶ τὰ ὑπαρξιακὰ καὶ ὀντολογικὰ διλήμματα τῆς ἐποχῆς μας.
Δὲν θὰ ἦταν ὑπερβολὴ νὰ μιλήσουμε γιὰ παγκόσμια πρωτοτυπία. Μὲ μιὰ πρόχειρη ἔρευνα, διαπιστώνουμε ὅτι κατὰ τὴν περίοδο 2020-2023 στὴν Ἑλλάδα καὶ διεθνῶς διεξήχθησαν 11 συνέδρια καὶ συναντήσεις, ποὺ διοργανώθηκαν ἀπὸ πανεπιστήμια, κυβερνητικοὺς φορεῖς καὶ διάφορα διεθνῆ fora, ἀφιερωμένα σὲ συγκεκριμένα ζητήματα τεχνολογικοῦ περιεχομένου, ὅπως π.χ. κυβερνοασφάλεια, χρήση τῆς τεχνητῆς νοημοσύνης, πολιτικὲς Διαδικτύου καὶ ἀνθρώπινα δικαιώματα, ψηφιακὴ κοινωνία καὶ ἰδιωτικότητα κ.ἄ.
Ὅμως, τὸ Α΄ Διεθνὲς Συνέδριο τοῦ περιοδικοῦ Θεολογία, τὸ 2023, δὲν ἑστίασε σὲ μία ὄψη τῆς τεχνολογικῆς πραγματικότητας, οὔτε περιορίστηκε στὴ γενικὴ θεώρηση τῶν τεχνολογικῶν προκλήσεων. Ἀναδείχθηκε σὲ πεδίο πρωτότυπης θεολογικῆς διερεύνησης, μὲ σφαιρικὴ κάλυψη τοῦ θέματος καὶ προσπάθεια νὰ ἀναπτυχθεῖ τόσο σὲ βάθος ὅσο καὶ ὁριζοντίως. Οἱ θεματικοί του ἄξονες προσέγγισαν, μὲ τρόπο σπάνιας ἐμβάθυνσης, ζητήματα ὅπως:
- ἡ ἑρμηνεία τῆς πατερικῆς παραδόσεως στὸν ὁρίζοντα τοῦ μετανθρωπισμοῦ·
- ἡ ἐμπειρία τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος σὲ συνθῆκες ψηφιακῆς πραγματικότητας·
- ἡ τεχνητὴ νοημοσύνη καὶ τὸ ἐρώτημα τῆς εἰκόνας τοῦ Θεοῦ·
- ἡ λατρευτικὴ πράξη τῆς Ἐκκλησίας μπροστὰ σὲ μορφὲς εἰκονικῆς συμμετοχῆς·
- ἡ ἐκκλησιολογία στὸ μετανεωτερικὸ πολιτισμικὸ πεδίο·
- ἡ ὀντολογία τῆς τεχνικῆς καὶ ὁ μετασχηματισμὸς τοῦ ἀνθρώπινου χρόνου.
Αὐτὰ τὰ θέματα δὲν εἶναι ἁπλῶς θεωρητικὰ· ἀγγίζουν τὸν πυρῆνα τῆς χριστιανικῆς ἐμπειρίας. Τί σημαίνει νὰ εἶσαι πρόσωπο μέσα σὲ ἕναν κόσμο ὅπου ἡ εἰκόνα μπορεῖ νὰ κατασκευαστεῖ καὶ νὰ πολλαπλασιαστεῖ ἀπεριόριστα; Τί σημαίνει κοινότητα σὲ ἕνα περιβάλλον ὅπου ἡ σχέση τείνει νὰ ἀντικατασταθεῖ ἀπὸ τὴ διασύνδεση; Τί σημαίνει σῶμα καὶ ἐλευθερία σὲ ἕναν κόσμο ποὺ ὀνειρεύεται τὴν ὑπέρβαση τῆς σάρκας μέσῳ τῆς τεχνολογίας;
Τὸ ἰδιαίτερο θεολογικὸ βάρος αὐτῶν τῶν προβληματισμῶν ἔγκειται στὸ ὅτι δὲν προσέγγισαν τὴν τεχνολογία ὡς ἁπλὸ ἐργαλεῖο, ἀλλὰ ὡς φορέα ἀνθρωπολογικῶν καὶ σωτηριολογικῶν παραμορφώσεων – καὶ συγχρόνως ὡς πρόκληση γιὰ τὴν Ἐκκλησία νὰ διατυπώσει ἐκ νέου τὴν κλήση της πρὸς τὸ πρόσωπο. Ἰδιαιτέρως ἐνδιαφέρουσα ὑπῆρξε ἡ σαφὴς διατύπωση, ἐκ μέρους ὁρισμένων εἰσηγητῶν, ὅτι τὸ πρόβλημα τῆς τεχνολογίας δὲν ἔγκειται πρώτιστα στὴν καλὴ ἢ τὴν κακή της χρήση· διότι αὐτὴ ἡ προσέγγιση παραμένει στὴν ἐπιφάνεια. Τὸ ἐρώτημα εἶναι βαθύτερο : τί εἶναι ἡ τεχνολογία καθ' ἑαυτήν, τί ἀντιλήψεις μεταδίδει, ποιά ἀνθρωπολογία καὶ ποιά κοσμολογία ἐκφράζει.
Στὶς εἰσηγήσεις διακρίθηκε βαθύτατη πίστη ὅτι ἡ Ἐκκλησία δὲν μπορεῖ νὰ σιωπᾶ, οὔτε νὰ ἀρκεῖται σὲ ἠθικολογικὲς ἀποτιμήσεις. Καλεῖται, ἀντιθέτως, νὰ ὁριοθετήσει θεολογικὰ τὴν ἐλπίδα, νὰ διατηρήσει τὸ μυστήριο τοῦ προσώπου ὡς ἀναφορὰ στὴν ἐλευθερία, καὶ νὰ μαρτυρήσει τὴν ἐσχατολογικὴ δυναμικὴ τῆς σάρκωσης, σὲ ἕναν κόσμο ποὺ συχνὰ ἀρνεῖται τὴ σάρκα.
Ἐκεῖνο τὸ Συνέδριο – καὶ τὸ τονίζουμε αὐτὸ μὲ ἔμφαση – δὲν ἀποτέλεσε ἀπολογισμὸ τοῦ παρελθόντος, ἀλλὰ προφητικὴ μαρτυρία γιὰ τὸ μέλλον. Ἔφερε στὸ φῶς τὴ δυνατότητα καὶ τὴν εὐθύνη τῆς Ὀρθόδοξης Θεολογίας νὰ ἀρθρώσει λόγο ὄχι ἁπλῶς ὀρθό, ἀλλὰ οὐσιώδη· λόγο ποὺ νὰ μπορεῖ νὰ συνομιλήσει μὲ τὸν κόσμο ὄχι μέσα ἀπὸ τὴν ἀμυντικότητα, ἀλλὰ ἀπὸ τὴ δύναμη τῆς ἐλπίδας καὶ τῆς σωτηριολογικῆς μαρτυρίας.
Τὸ περιοδικὸ Θεολογία, ὅλα αὐτὰ τὰ χρόνια, ὑπῆρξε ὄχι ἁπλῶς ἔκδοση, ἀλλὰ χῶρος. Χῶρος συνάντησης τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐμπειρίας μὲ τὴν ἀκαδημαϊκὴ ἔρευνα· τῆς πατερικῆς σοφίας μὲ τὸν σύγχρονο θεολογικὸ στοχασμό. Στὶς σελίδες του φιλοξενήθηκαν μεγάλοι θεολόγοι τοῦ 20οῦ αἰῶνα, μελετητὲς ποὺ ἄφησαν ἀνεξίτηλο ἀποτύπωμα στὴ θεολογικὴ ἐπιστήμη καὶ στὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας. Μὲ τὰ δύο συνέδρια ποὺ διοργανώθηκαν γιὰ νὰ τιμηθεῖ ἡ ἑκατονταετηρίδα του, τὸ περιοδικὸ τιμᾶ τὸ λαμπρὸ παρελθόν του καὶ παράλληλα ἀνοίγει νέους δρόμους θεολογικοῦ προβληματισμοῦ ἀναφορικὰ μὲ τὴν σύγχρονη πραγματικότητα τοῦ ἀσώματου, ἄϋλου, ψηφιακοῦ κόσμου. Ἐνώπιον αὐτῆς τῆς πραγματικότητας, τίθενται καίρια ἐρωτήματα ὅπως: τί μαρτυρία εἴμαστε ἕτοιμοι νὰ καταθέσουμε γιὰ τὸ μέλλον; Πῶς ἡ Ἐκκλησία θὰ ὑπερβεῖ τὸν πειρασμὸ τῆς αὐτάρκειας καὶ θὰ παραμείνει τόπος πρόσκλησης, κοινωνίας καὶ μεταμορφωτικῆς συνάντησης; Πῶς ἡ θεολογία θὰ παραμείνει ζωντανὴ καὶ δημιουργική, ἕτοιμη νὰ διαλεχθεῖ μὲ τὴν ἐποχὴ χωρὶς νὰ χάνει τὴν ἐσχατολογική της ταυτότητα;
Ἡ Ἐκκλησία δὲν δαιμονοποιεῖ τὴν τεχνολογία, οὔτε ἐπαγγέλλεται τὴν καταστροφή της. Γνωρίζουμε καλὰ ὅτι ζοῦμε σὲ μιὰ τεχνολογικὴ πραγματικότητα ἀπὸ τὴν ὁποία δὲν μποροῦμε νὰ διαφύγουμε· οὔτε θὰ ἦταν θεολογικὰ ἢ ποιμαντικὰ ὑπεύθυνο νὰ ἐπιχειρήσουμε νὰ τὴν παρακάμψουμε. Ἐκεῖνο ὅμως ποὺ ἡ Ἐκκλησία καλεῖται νὰ ἐπιτελέσει εἶναι ἡ καλλιέργεια τῆς ἐπίγνωσης· ἡ ἀνάδειξη τῶν ἀνθρωπολογικῶν, ἐκκλησιολογικῶν καὶ σωτηριολογικῶν συνεπειῶν ποὺ φέρει ἡ τεχνολογία ὅταν λειτουργεῖ ὡς ἀπόλυτο πλαίσιο ἀναφορᾶς. Ποιές εἶναι οἱ ἀντιλήψεις ποὺ μεταδίδει ἡ τεχνολογία γιὰ τὸ ἀνθρώπινο πρόσωπο; Πῶς ἐπηρεάζει τὶς σχέσεις; Τί ἀλλοίωση ἐπιφέρει στὴν ἐμπειρία τοῦ χρόνου, τοῦ τόπου καὶ τῶν ὁρίων; Σὲ αὐτὰ τὰ ἐρωτήματα, ἡ Ἐκκλησία δὲν καλεῖται νὰ ἀπαντήσει μὲ τεχνικὲς ἢ ρυθμιστικὲς ὁδηγίες· ἀλλὰ νὰ ἀντιπροτείνει ἕναν τρόπο ὕπαρξης.
Καὶ τοῦτο διότι ὁ σωτηριολογικὸς καὶ ἐσχατολογικός της λόγος μπορεῖ νὰ σταθεῖ ὡς ἀντίβαρο στὴν τεχνολογικὴ φαντασίωση τῆς ὑπέρβασης καὶ τῆς ἀθανασίας. Μπορεῖ νὰ δείξει ὅτι ἡ ἐλευθερία δὲν βρίσκεται στὴν ἀπεριόριστη δυνατότητα, ἀλλὰ στὴ σχέση. Ὅτι ἡ ἀλήθεια δὲν εἶναι δεδομένο, ἀλλὰ πρόσωπο. Ὅτι ἡ αἰωνιότητα δὲν εἶναι τεχνολογικὸ ἐπίτευγμα, ἀλλὰ δωρεὰ τοῦ Θεοῦ.
Σὲ αὐτὸν τὸν ὁρίζοντα, τὸ περιοδικὸ Θεολογία καλεῖται νὰ συνεχίσει καὶ νὰ προχωρήσει. Ὄχι ὡς μνημεῖο τοῦ παρελθόντος, ἀλλὰ ὡς ἐργαστήριο νοήματος γιὰ τὸ αὔριο· ὡς βῆμα θεολογικοῦ λόγου ποὺ συνομιλεῖ μὲ τὸν κόσμο χωρὶς φόβο, ἀλλὰ μὲ ἀλήθεια καὶ ἐλπίδα.
Ἀδελφοί,
Ἂν τὸ 1923 ἡ Θεολογία γεννήθηκε μέσα ἀπὸ στάχτες, τὸ 2023 καὶ τὸ 2025 μᾶς βρίσκουν μέσα στὴ σιωπηλὴ ἀγωνία τῶν pixels καὶ τῶν δεδομένων. Ἀλλὰ ἡ Ἐκκλησία γνωρίζει νὰ μιλᾶ μὲ τὴ γλῶσσα τῆς Ἀνάστασης· γνωρίζει ὅτι τὸ σκοτάδι δὲν εἶναι ὁ τελευταῖος λόγος· ὅτι ἡ ἀλήθεια δὲν εἶναι σύνολο πληροφοριῶν· εἶναι ὁ Λόγος ὁ σαρκωθείς, ὁ ὑπὲρ ὧν ἐτέχθη, ἀπέθανε καὶ Ἀνέστη.
Καὶ αὐτὸς ὁ Λόγος εἶναι ποὺ θεμελιώνει τὴ Θεολογία – χθές, σήμερα καὶ πάντοτε.
Αναρτήσεις
